Giảm nghèo chủ lực từ mô hình trồng rừng, sản xuất nông nghiệp ở xã biên giới Hua Bum

Trong bối cảnh mới, cấp ủy, chính quyền xã xác định phát triển xanh, bền vững là định hướng xuyên suốt; lấy kinh tế rừng và nông nghiệp hàng hóa làm hai trụ cột giảm nghèo.

Từ thực tiễn địa phương, bài toán không chỉ là lựa chọn cây, con chủ lực mà còn là cách tổ chức sản xuất, liên kết thị trường và khơi dậy tinh thần tự lực của người dân.

Giữ rừng để hưởng lợi, hưởng lợi để giữ rừng

Tại Lai Châu, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng được đánh giá là giải pháp tạo chuyển biến trong bảo vệ và phát triển rừng, khi chuyển hướng huy động nguồn lực ngoài ngân sách và gắn lợi ích của cộng đồng với nhiệm vụ bảo vệ rừng.

Cùng với các chương trình trồng rừng, khoán bảo vệ rừng, dịch vụ môi trường rừng giúp nhiều hộ dân vùng cao có thêm nguồn thu ổn định, giảm sức ép khai thác rừng tự phát.

Hua Bum hiện có diện tích rừng lớn, tỷ lệ che phủ cao. Số liệu xã công bố cho biết, địa phương quản lý, bảo vệ hơn 23,8 nghìn ha rừng; tỷ lệ che phủ trên 66%. Nhờ công tác tuần tra, phòng cháy chữa cháy rừng và sự tham gia của các tổ đội bảo vệ rừng ở cơ sở, nhiều bản đã hình thành thói quen coi bảo vệ rừng là công việc thường xuyên gắn với lợi ích lâu dài.

Theo thống kê của xã, riêng năm 2024 tổng tiền chi trả đạt hơn 15,6 tỷ đồng; giai đoạn 2020-2024 lũy kế trên 118 tỷ đồng, với đông đảo hộ dân ở các bản được thụ hưởng. Nguồn lực này giúp các hộ có thêm điều kiện đầu tư sản xuất, nâng chất lượng đời sống, đồng thời tăng tính tự giác trong bảo vệ rừng.

Về mặt thể chế, dịch vụ môi trường rừng được quy định tại Nghị định số 99/2010/NĐ-CP của Chính phủ. Ở cấp tỉnh, UBND tỉnh Lai Châu ban hành Quyết định số 41/2019/QĐ-UBND quy định nội dung thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng trên địa bàn. Khung pháp lý và cơ chế thực thi rõ ràng là điều kiện để bảo đảm chi trả đúng đối tượng, công khai, minh bạch, tạo đồng thuận xã hội.

Nông nghiệp hàng hóa: chọn đúng “cây, con”, làm theo vùng, bán theo chuỗi

Cùng với kinh tế rừng, Hua Bum thúc đẩy chuyển dịch sản xuất từ tự cung tự cấp sang hàng hóa, tập trung vào nhóm cây trồng phù hợp điều kiện sinh thái. Nổi bật là phát triển dược liệu và cây công nghiệp dưới tán rừng.

Theo số liệu công bố, toàn xã có khoảng 326,75 ha quế, 104,7 ha thảo quả và 97,08 ha sa nhân. Đây là nhóm cây có giá trị kinh tế, tận dụng được đất dốc, khí hậu mát, đồng thời hỗ trợ che phủ đất, hạn chế xói mòn.

Ở vùng ruộng có điều kiện thủy lợi, xã chú trọng thâm canh lúa chất lượng cao, xây dựng thương hiệu gạo bản địa. Địa phương hình thành vùng lúa tập trung khoảng 40 ha, đưa vào sản xuất một số giống lúa chất lượng; định hướng quy trình sản xuất sạch và truy xuất nguồn gốc.

Mục tiêu được xã đặt ra là xây dựng Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) cho “Gạo sạch Vàng San - Hua Bum”, qua đó nâng giá trị hạt gạo, tạo đầu ra ổn định hơn.

OCOP là chương trình trọng tâm phát triển kinh tế nông thôn theo hướng phát huy nội lực, nâng chất lượng và gia tăng giá trị sản phẩm địa phương; được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt giai đoạn 2021-2025 tại Quyết định số 919/QĐ-TTg. Đối với các xã vùng cao, OCOP không chỉ là nhãn hiệu mà là “khuôn” để chuẩn hóa sản xuất, hoàn thiện bao bì, câu chuyện sản phẩm, kết nối thị trường và mở rộng kênh tiêu thụ.

Bên cạnh trồng trọt, một số mô hình chăn nuôi, thủy sản được khuyến khích theo hướng đặc sản. Nhờ lợi thế khí hậu mát và nguồn nước lạnh, địa phương vận động phát triển mô hình nuôi cá nước lạnh; đồng thời bảo tồn, phát triển lợn đen bản địa theo hướng an toàn sinh học. Dù chưa phải ngành hàng lớn, các mô hình này giúp đa dạng hóa sinh kế và tạo thêm việc làm tại chỗ.

Bài toán cốt lõi để giảm nghèo

Theo báo cáo kinh tế - xã hội của xã, năm 2025 thu nhập bình quân đầu người ước khoảng 31 triệu đồng/năm; công tác giảm nghèo đạt kết quả tích cực song tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Số liệu xã công bố cho thấy năm 2025 có 417/1.221 hộ nghèo (34,15%) và 194/1.221 hộ cận nghèo (15,89%). Thực trạng này gắn với địa bàn rộng, giao thông khó khăn, dân cư đa dân tộc và mức độ tiếp cận dịch vụ giáo dục, y tế còn hạn chế ở một số bản xa.

Cùng với phát triển kinh tế, địa phương xác định phải kiên trì tuyên truyền, vận động xóa bỏ hủ tục, nâng chất lượng nguồn nhân lực, nhất là hạn chế tảo hôn và hôn nhân cận huyết; đồng thời cải thiện kỹ năng sản xuất, kỹ năng thị trường cho người dân.

Cách làm được nhấn mạnh là chuyển từ tâm lý trông chờ sang tinh thần tự lực; gắn hỗ trợ của Nhà nước với trách nhiệm của hộ gia đình trong học nghề, sản xuất và chăm lo cho con em đến trường.

Để nông nghiệp hàng hóa phát huy hiệu quả, hạ tầng giao thông và năng lực quản trị cơ sở là điều kiện tiên quyết. Hua Bum đặt mục tiêu nâng cấp đường liên bản, hạn chế cô lập mùa mưa, tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hóa và tiếp cận dịch vụ công.

Cùng với đó, sau sáp nhập, xã tập trung kiện toàn bộ máy, bảo đảm vận hành thông suốt và tạo đồng thuận trong nhân dân, làm nền cho các chương trình phát triển kinh tế - xã hội gắn với củng cố quốc phòng, an ninh vùng biên.

Để các mô hình phát huy hiệu quả, xã hình thành nhóm hộ sản xuất, khuyến khích tổ hợp tác, hợp tác xã cung ứng vật tư, thống nhất lịch thời vụ, áp dụng quy trình sản xuất và liên kết tiêu thụ.

Công tác khuyến nông, tập huấn kỹ thuật gắn với tuyên truyền bảo vệ rừng và nguồn nước. Trong điều kiện vùng biên, địa phương phối hợp các lực lượng giữ vững an ninh trật tự, tạo môi trường ổn định cho sản xuất và mua bán nông sản.

Từ những mô hình bước đầu, có thể thấy hướng đi dựa vào kinh tế rừng và nông nghiệp hàng hóa đang mở ra triển vọng giảm nghèo bền vững cho Hua Bum.

Rừng vừa là “lá chắn” sinh thái vừa là nguồn thu; nông nghiệp từng bước hình thành vùng nguyên liệu và hướng đến chuẩn hóa, thương hiệu.

Chặng đường phía trước còn nhiều thách thức về vốn, kỹ thuật và liên kết tiêu thụ, song với cách làm bài bản, cùng sự đồng lòng của cộng đồng các dân tộc, Hua Bum có cơ sở để tiếp tục “thay da đổi thịt”, trở thành điểm sáng kinh tế nơi địa đầu Tổ quốc./.