Giảm nghèo bao trùm và thích ứng: Thách thức và yêu cầu mới giai đoạn 2026 - 2030

Giai đoạn 2021 - 2025 đánh dấu những bước tiến quan trọng của Việt Nam trong công tác giảm nghèo đa chiều. Tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm mạnh từ 5,2% năm 2021 xuống còn 1,93% năm 2024, và dự kiến đến hết năm 2025 còn khoảng 0,9 - 1,1%, vượt mục tiêu Quốc hội đề ra.

Hàng triệu hộ nghèo và cận nghèo đã được thụ hưởng các chính sách an sinh xã hội thiết thực về y tế, giáo dục, tín dụng ưu đãi, hỗ trợ sinh kế và nhà ở. Những chính sách này không chỉ giúp cải thiện điều kiện sống trước mắt, mà còn từng bước nâng cao khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

Thành tựu giảm nghèo trong 5 năm qua cho thấy sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự quyết liệt trong điều hành chính sách và sự đồng thuận của người dân.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn 2026 - 2030, bối cảnh phát triển đặt ra những yêu cầu mới, phức tạp hơn. Mục tiêu giảm nghèo không chỉ dừng lại ở việc kéo giảm số lượng hộ nghèo, mà phải hướng tới giảm nghèo bao trùm, bền vững và có khả năng thích ứng trước những biến động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, đô thị hóa và chuyển đổi số.

Biến đổi khí hậu - Thách thức trực diện đối với sinh kế người nghèo

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Điều đáng lo ngại là những khu vực dễ bị tổn thương nhất, cũng chính là nơi tập trung tỷ lệ hộ nghèo cao, khiến các cú sốc khí hậu dễ dàng chuyển hóa thành rủi ro tái nghèo.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, xâm nhập mặn, sụt lún và thiếu nước ngọt đang tác động trực tiếp đến các sinh kế truyền thống như trồng lúa và nuôi trồng thủy sản. Nhiều hộ dân buộc phải thay đổi mô hình sản xuất trong khi thiếu vốn, thiếu kỹ thuật và thiếu thông tin thị trường. Miền Trung thường xuyên hứng chịu bão lũ, gây thiệt hại lớn về người và tài sản, đẩy không ít hộ dân - kể cả những hộ vừa thoát nghèo - quay trở lại tình trạng khó khăn. Trong khi đó, khu vực miền núi phía Bắc liên tục đối mặt với lũ quét, sạt lở đất, làm mất đất sản xuất, phá hủy cơ sở hạ tầng và gia tăng rủi ro sinh kế cho các hộ nghèo.

Thực tiễn này cho thấy, nếu công tác giảm nghèo không được gắn với các giải pháp thích ứng dài hạn trước biến đổi khí hậu, nguy cơ tái nghèo và phát sinh nghèo mới sẽ tiếp tục gia tăng.

Khoảng cách vùng miền và bài toán giảm nghèo cho nhóm yếu thế

Một thách thức lớn khác trong giai đoạn tới là khoảng cách phát triển giữa các vùng miền và giữa các nhóm dân cư. Đến năm 2025, cả nước vẫn còn hơn 1.700 xã chưa đạt chuẩn nông thôn mới, chủ yếu tập trung ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đáng lưu ý, hộ nghèo là người dân tộc thiểu số chiếm tới khoảng 55% tổng số hộ nghèo toàn quốc, trong khi nhóm này chỉ chiếm khoảng 15% dân số.

Bên cạnh đó, các nhóm yếu thế khác như người cao tuổi, phụ nữ đơn thân, người khuyết tật và lao động phi chính thức cũng đối mặt với nguy cơ tái nghèo cao do thiếu việc làm ổn định, thu nhập bấp bênh và hạn chế trong tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, cùng sự bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội, tiếp tục là rào cản lớn đối với mục tiêu giảm nghèo bao trùm.

Giảm nghèo trong bối cảnh chuyển đổi số và đô thị hóa nhanh

Chuyển đổi số đang mở ra nhiều cơ hội phát triển mới, song đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức đối với các hộ nghèo. Hiện nay, chỉ khoảng 40% hộ nghèo có điều kiện tiếp cận dịch vụ công trực tuyến và các nền tảng thương mại điện tử. Hạn chế về hạ tầng, thiết bị và kỹ năng số khiến nhiều người nghèo khó tham gia sâu vào nền kinh tế số, từ đó dễ bị tụt lại phía sau.

Song song với đó, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng đã làm xuất hiện ngày càng rõ nét tình trạng “nghèo đô thị”. Nhiều lao động nông thôn di cư ra thành phố nhưng không tìm được việc làm bền vững, phải sống trong các khu nhà trọ tạm bợ, thiếu điều kiện tiếp cận y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Con em lao động di cư đối mặt với nguy cơ thiếu hụt cơ hội học tập, kéo theo nguy cơ tái nghèo trong tương lai.

Những thách thức này đòi hỏi chính sách giảm nghèo giai đoạn tới phải mở rộng phạm vi, không chỉ tập trung vào khu vực nông thôn mà còn chú trọng giải quyết nghèo đa chiều trong không gian đô thị.

Định hướng giai đoạn 2026 - 2030: Giảm nghèo bao trùm, bền vững và thích ứng

Trước những thách thức mới, Việt Nam xác định rõ định hướng giảm nghèo trong giai đoạn 2026 - 2030 theo hướng toàn diện và bền vững hơn. Trọng tâm là tiếp cận đa chiều, bảo đảm không để ai bị bỏ lại phía sau, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, người nghèo ở vùng khó khăn và các nhóm dễ bị tổn thương.

Giảm nghèo cần được gắn chặt với thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển sinh kế xanh, kinh tế tuần hoàn và các mô hình sản xuất bền vững. Đồng thời, thúc đẩy chuyển đổi số toàn dân, nâng cao kỹ năng số cho người nghèo sẽ là chìa khóa để mở rộng cơ hội việc làm và thu nhập trong bối cảnh mới.

Việc áp dụng chuẩn nghèo tiệm cận quốc tế, tham khảo kinh nghiệm các nước trong khu vực ASEAN và trên thế giới cũng là yêu cầu cần thiết, góp phần nâng cao tính minh bạch, khả năng so sánh và hiệu quả chính sách. Bên cạnh vai trò chủ đạo của Nhà nước, cần tăng cường sự đồng hành của doanh nghiệp, cộng đồng và các đối tác quốc tế trong huy động nguồn lực, hỗ trợ sinh kế và đầu tư hạ tầng cho vùng khó khăn.

Giảm nghèo giai đoạn 2026 - 2030 vì vậy không chỉ là câu chuyện giảm số hộ nghèo, mà là quá trình nâng cao chất lượng cuộc sống toàn diện cho người dân, bảo đảm an sinh xã hội, công bằng và hội nhập. Dù đứng trước nhiều thách thức từ biến đổi khí hậu, chuyển đổi số và đô thị hóa, đây cũng là cơ hội để Việt Nam khẳng định quyết tâm chính trị và sức mạnh đoàn kết toàn dân.

Trên nền tảng những thành tựu đạt được giai đoạn 2021- 2025, cùng sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng và các đối tác quốc tế, mục tiêu giảm nghèo bao trùm, thích ứng và bền vững đến năm 2030 hoàn toàn có cơ sở để hiện thực hóa. Đây cũng là bước tiến quan trọng để Việt Nam tiến gần hơn tới các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu, khẳng định vị thế một quốc gia nhân văn, không để ai bị bỏ lại phía sau./.