Điều chỉnh cơ chế nguồn lực, tăng linh hoạt trong triển khai chương trình mục tiêu quốc gia

Tại phiên thảo luận Tổ về Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi (DTTS&MN) đến năm 2035, chiều 3/12/2025, nhiều ý kiến tâm huyết được nêu ra như đề xuất bổ sung cơ chế di dời dân cư vùng sạt lở, điều chỉnh cơ cấu phân bổ vốn theo hướng linh hoạt… nhằm bảo đảm chương trình được triển khai thực chất và bền vững.

Bổ sung giải pháp di dời dân khỏi vùng sạt lở và tăng cường hợp tác quốc tế trong Chương trình MTQG

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) TP Cần Thơ, cho biết thời gian qua thời tiết diễn biến cực đoan với mưa lớn, lũ lụt và sạt lở nghiêm trọng tại nhiều khu vực miền núi. Trước thực tế này, đại biểu đề nghị cần nghiên cứu bổ sung vào Chương trình MTQG phương án di dời dân cư khỏi các vùng có nguy cơ sạt lở ngay từ sớm; đồng thời xây dựng mô hình ổn định đời sống bền vững cho các hộ dân sau khi được bố trí tái định cư.

Đại biểu cũng nhấn mạnh, các chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát và xây dựng trường học ở miền núi thời gian qua đã được triển khai mạnh mẽ trên phạm vi cả nước. Vì vậy, cần sớm tổng kết, cập nhật đầy đủ số liệu về kết quả thực hiện, đặc biệt tại các địa bàn miền núi, làm cơ sở xây dựng dự toán phù hợp, sát thực tiễn và nâng cao hiệu quả triển khai trong thời gian tới.

Một nội dung quan trọng khác được đại biểu Nguyễn Tuấn Anh kiến nghị là nghiên cứu bổ sung cơ chế hợp tác quốc tế, thu hút nguồn tài trợ và các dự án đầu tư nước ngoài phục vụ xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển vùng đồng bào DTTS&MN. Đây là bước cụ thể hóa Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, nhất là hợp tác quốc tế trong việc đầu tư, xây dựng hạ tầng và dịch vụ cho đồng bào DTTS&MN, phát triển các mô hình kinh tế cộng đồng, sản phẩm OCOP, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc...

Liên quan tới ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đại biểu đề nghị đánh giá đầy đủ thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình triển khai các chương trình MTQG thời gian qua.

“Kết quả đánh giá sẽ là cơ sở để điều chỉnh chỉ tiêu, nhiệm vụ và hoạt động ưu tiên của giai đoạn 2026 - 2035, bảo đảm phù hợp với năng lực nhân lực và điều kiện thực tế của cơ quan, đơn vị, địa phương trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay”, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh nhấn mạnh.

Hài hòa nguồn lực, tăng linh hoạt cho địa phương

Về nguồn lực và cơ chế đối ứng, đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn ĐBQH TP Cần Thơ) cho biết, giai đoạn 2026 - 2030, tổng mức vốn của chương trình dự kiến là 1,23 triệu tỷ đồng, trong đó ngân sách địa phương đóng góp 33%. “Cơ cấu này thể hiện tinh thần phân cấp và tăng tính chủ động của địa phương”, đại biểu đánh giá.

Tuy nhiên, theo đại biểu, đối với các địa phương khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào DTTS&MN, khả năng cân đối ngân sách còn hạn chế. Nếu áp dụng mức đối ứng cao một cách cứng nhắc sẽ gây áp lực lớn, làm giảm tính khả thi và dễ dẫn đến triển khai hình thức, không đạt mục tiêu thực chất.

Từ thực tiễn này, đại biểu Lê Thị Thanh Lam đề nghị Bộ tiêu chí nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2030 cần được thiết kế theo hướng đánh giá thực chất, linh hoạt theo vùng miền: giảm tỷ trọng tiêu chí hình thức; tăng tiêu chí về sinh kế, dịch vụ cơ bản, giảm nghèo đa chiều; bổ sung chỉ tiêu về công khai, minh bạch, sự tham gia của người dân và chuyển đổi số cấp xã.

Đại biểu đề nghị điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo hướng phân tầng: địa phương có khả năng tự cân đối thì thực hiện đối ứng theo chuẩn chung; địa phương khó khăn được giảm tỷ lệ đối ứng và tăng mức hỗ trợ từ ngân sách Trung ương; địa phương đặc biệt khó khăn áp dụng mức hỗ trợ cao hơn.

Theo đại biểu, cách tiếp cận này sẽ giúp tiêu chí gắn với nguồn lực, mục tiêu gắn với khả năng thực thi, qua đó nâng cao hiệu quả và tính bền vững của Chương trình trong thời gian tới.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam cũng chỉ rõ, thực tiễn thời gian qua cho thấy, tại các lĩnh vực đặc thù như y tế, giáo dục ở vùng khó khăn, việc đẩy mạnh xã hội hóa hoặc giao mức đối ứng cao cho địa phương là không khả thi do thiếu doanh nghiệp và hạn chế nguồn lực.

Theo báo cáo, giai đoạn đầu, Chính phủ dự kiến hỗ trợ 100.000 tỷ đồng (70.000 tỷ đồng vốn đầu tư, 30.000 tỷ đồng vốn sự nghiệp); ngân sách địa phương dự kiến 400.000 tỷ đồng (33%); vốn lồng ghép từ các chương trình khác 36.000 tỷ đồng (29%); vốn tín dụng chính sách 22.686 tỷ đồng; đóng góp của doanh nghiệp và cộng đồng khoảng 28%. Giai đoạn 2031-2035, Chính phủ sẽ trình Quốc hội xem xét quyết định.

“Tuy nhiên, nếu tiếp tục áp dụng cơ chế đối ứng cứng nhắc hoặc xã hội hóa quá mức, đặc biệt đối với các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, nguy cơ chương trình triển khai không đồng bộ, không đạt mục tiêu là rất rõ”, đại biểu Lê Thị Thanh Lam lo ngại.

Do đó, đại biểu đề nghị cần cân nhắc phân bổ nguồn lực hài hòa, tăng tính linh hoạt cho các vùng khó khăn, bảo đảm kế thừa kết quả giai đoạn 2021 - 2025 và nâng cao hiệu quả triển khai trong giai đoạn 2026 - 2035.

Đại biểu nhấn mạnh, mọi chương trình, chính sách của Chính phủ cuối cùng đều hướng tới mục tiêu nâng cao đời sống người dân; vì vậy, việc phân cấp, phân quyền rõ ràng, đi kèm cơ chế hỗ trợ phù hợp, sẽ quyết định khả năng triển khai thực chất và hiệu quả.

Kiến nghị bổ sung các trường đặc thù vào diện thụ hưởng Chương trình MTQG

Theo đại biểu Châu Quỳnh Dao (Đoàn ĐBQH An Giang), dù còn đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng với sự nỗ lực của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, ba Chương trình MTQG đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Nổi bật là tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm từ 5,2% xuống còn 1,93% vào cuối năm 2024; thu nhập bình quân của người dân nông thôn đạt 54 triệu đồng/người/năm, tăng 1,3 lần so với năm 2020.

Tuy vậy, đại biểu cho rằng, chương trình vẫn tồn tại khó khăn và bất cập, khiến nhiều mục tiêu chưa đạt được như kỳ vọng. Cụ thể, tỷ lệ tái nghèo còn cao ở vùng đồng bào DTTS; tỷ lệ giải ngân thấp, một số dự án chưa được triển khai đầy đủ. Bên cạnh đó, nhiều đầu mối quản lý, quá nhiều văn bản hướng dẫn và quy trình thủ tục còn nhiêu khê…

Đại biểu Châu Quỳnh Dao nhấn mạnh, việc hợp nhất ba chương trình sẽ giúp thu gọn đầu mối, khắc phục tình trạng ban hành quá nhiều văn bản hướng dẫn gây lúng túng; đồng thời góp phần đầu tư không trùng lắp, bảo đảm hỗ trợ đúng nơi, đúng đối tượng cần ưu tiên. Nội dung Chương trình MTQG về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN đến năm 2035 đã bám sát mục tiêu: phát triển nông nghiệp, nông thôn; bảo đảm an sinh xã hội - ba trụ cột chiến lược để ổn định chính trị - xã hội, thu hẹp khoảng cách vùng miền, phát triển bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Góp ý về đối tượng thụ hưởng, đại biểu Châu Quỳnh Dao cho biết, tại Điều 3b của dự thảo đề cập về đối tượng thụ hưởng là các đơn vị sự nghiệp công lập có hoạt động trong lĩnh vực công tác dân tộc; các trường phổ thông dân tộc nội trú, phổ thông dân tộc bán trú, các trường liên cấp tiểu học và THCS, trạm y tế xã... Tuy nhiên, danh mục này chưa bao gồm các trường: Hữu nghị T78, Hữu nghị 80, Phổ thông Vùng cao Việt Bắc, cùng hệ thống dự bị đại học - những cơ sở giáo dục có vai trò đặc thù và cần được bổ sung để tránh bỏ sót đối tượng thụ hưởng chính sách.

Trong khi đó, đối tượng thụ hưởng của Chương trình MTQG hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo giai đoạn 2026 - 2035 chỉ bao gồm cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học công lập, không bao gồm các trường Hữu nghị T78, Hữu nghị 80, phổ thông vùng cao Việt Bắc, dự bị đại học, phổ thông dân tộc nội trú, bán trú và 248 trường phổ thông nội trú liên cấp ở các xã biên giới đã được đầu tư bằng các nguồn vốn khác.

Với những phân tích trên, đại biểu Châu Quỳnh Dao đề nghị tiếp tục rà soát, tránh bỏ sót đối tượng được thụ hưởng là những trường hợp trên.

Trong bối cảnh cả nước đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, những kiến nghị của các đại biểu Quốc hội không chỉ góp phần tháo gỡ vướng mắc mà còn khẳng định nguyên tắc xuyên suốt: mọi chính sách phải hướng tới nâng cao đời sống người dân.

Khi cơ chế được hoàn thiện, nguồn lực được phân bổ hài hòa và quyền chủ động của địa phương được tăng cường, Chương trình MTQG giai đoạn mới kỳ vọng sẽ tạo bước chuyển mạnh mẽ, bền vững, góp phần xây dựng nông thôn mới hiện đại, giảm nghèo thực chất và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở những vùng còn nhiều khó khăn./.