Đề xuất coi quyền sở hữu trí tuệ như tài sản định giá, thế chấp

Đưa quyền sở hữu trí tuệ là tài sản giao dịch trên thị trường

Ngày 18/9/2025, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đã thẩm tra sơ bộ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Điểm nhấn quan trọng của dự thảo là việc bổ sung Điều 8a về tài chính dựa trên quyền sở hữu trí tuệ, mở ra khả năng coi quyền này như một loại tài sản để giao dịch trên thị trường, tương tự bất động sản hoặc chứng khoán.

Theo dự thảo, các quyền sở hữu trí tuệ chưa được ghi nhận giá trị trong sổ kế toán sẽ do chính chủ sở hữu tự định giá, lập thành danh mục tài sản để quản trị và dùng làm cơ sở giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn. Chính phủ sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị các quyền đã được giao dịch hợp pháp, đồng thời hướng dẫn phương pháp định giá để doanh nghiệp và cá nhân có thể tham khảo.

Cùng với đó, các chính sách sẽ được thí điểm như cho phép thế chấp vay vốn bằng quyền sở hữu trí tuệ, huy động vốn qua thị trường chứng khoán hay phát triển sản phẩm bảo hiểm và các công cụ tài chính mới.

Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, sở hữu trí tuệ đang trở thành công cụ chiến lược để bảo vệ, chiếm lĩnh công nghệ và cạnh tranh quốc tế. Doanh nghiệp toàn cầu coi sáng chế như "vũ khí mềm" để kiểm soát thị trường, trong khi đầu tư vào tài sản vô hình ngày càng vượt trội so với tài sản hữu hình. Ở các nước phát triển, tài sản phi vật chất chiếm trên 80% giá trị, riêng Mỹ hơn 90% trong nhóm doanh nghiệp S&P 500 (các công ty lớn và có uy tín nhất tại Mỹ).

Nhiều quốc gia đã hình thành mô hình khai thác tài sản trí tuệ, biến quyền sở hữu trí tuệ thành tiền qua định giá, chuyển nhượng, cấp phép, giao dịch trên sàn. Xu hướng này khiến quản trị ở doanh nghiệp chuyển từ "quản lý quyền" sang "quản lý tài sản", còn Chính phủ tập trung hỗ trợ định giá, sử dụng và bảo vệ tài sản trí tuệ hiệu quả.

Theo Tờ trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, dự thảo Luật tập trung sửa đổi, bổ sung 5 nhóm nội dung chính sách.

Đó là hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo; đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho việc đăng ký, xác lập quyền sở hữu trí tuệ; nâng cao hiệu quả của hoạt động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; bảo đảm thi hành đầy đủ cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo hộ sở hữu trí tuệ trong quá trình hội nhập; cập nhật các vấn đề mới trong bảo hộ sở hữu trí tuệ trên thế giới phù hợp với chính sách và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh nhấn mạnh, dự thảo luật hướng tới phát triển thị trường sở hữu trí tuệ, đáp ứng nhu cầu khai thác thương mại, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng, uy tín sản phẩm quốc gia và tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Cơ bản tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung của dự thảo Luật, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị đánh giá thêm về sự phù hợp của các nội dung sửa đổi, bổ sung với các chính sách được nêu trong Tờ trình của Chính phủ về việc bảo đảm có quy định xử lý các vấn đề phát sinh từ xu hướng mới về công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số như quy định bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan, quyền sở hữu công nghiệp liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI), nội dung số...

Trong buổi làm việc với Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo muốn tồn tại và phát triển phải thu hút được đầu tư, mà động lực lâu dài chỉ có khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. "Sở hữu trí tuệ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản, khi thành tài sản mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp để có vốn". Theo Bộ trưởng, quốc gia nào mạnh về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo thì phải mạnh về sở hữu trí tuệ.

Bộ trưởng cũng cho rằng, Việt Nam cần tận dụng trí tuệ toàn cầu. Châu Âu mạnh về nghiên cứu cơ bản, còn nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam, có thế mạnh biến nghiên cứu thành ứng dụng thực tiễn. Không có trí tuệ toàn cầu sẽ không có phát triển Việt Nam, nhất là tăng trưởng hai con số. Đồng thời, Bộ trưởng đề nghị Cục Sở hữu trí tuệ mạnh dạn đầu tư công cụ hiện đại, xác định lĩnh vực có thể tạo ra tài sản giá trị cao để định hướng doanh nghiệp trong nước.

Sử dụng dữ liệu công khai để huấn luyện trí tuệ nhân tạo

Ngoài chính sách tài chính hóa, dự luật lần này sửa đổi, bổ sung tới 76 điều, bãi bỏ 8 điều, giữ nguyên 18 chương với tổng cộng 228 điều. Nhiều quy định mới được đưa vào nhằm bắt kịp xu thế quốc tế. Chẳng hạn, định nghĩa về kiểu dáng công nghiệp không chỉ dừng ở sản phẩm vật lý mà còn bao gồm cả sản phẩm phi vật lý trong môi trường số.

Dự thảo cũng bổ sung quy định cho phép sử dụng dữ liệu, văn bản công khai hợp pháp để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, với điều kiện không xâm phạm lợi ích chính đáng của tác giả và chủ sở hữu.

Thủ tục hành chính trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ được đơn giản hóa, cho phép nộp hồ sơ xác lập quyền sở hữu công nghiệp bằng cả hình thức giấy và điện tử, tiến tới quản lý trực tuyến toàn trình. Các biện pháp bảo vệ quyền cũng được siết chặt hơn, trong đó quy định chống lạm dụng độc quyền, đồng thời giao thêm trách nhiệm cho Tòa án và Viện Kiểm sát phối hợp với Chính phủ trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Một nội dung khác là việc củng cố các tổ chức trung gian, như tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả, quyền liên quan hay tổ chức dịch vụ đại diện quyền sở hữu trí tuệ. Dự thảo đặt ra tiêu chí chặt chẽ hơn về điều kiện hoạt động, nhằm bảo đảm minh bạch và bảo vệ tốt hơn quyền lợi của tác giả, chủ sở hữu.

Theo kế hoạch, dự án Luật sẽ được trình Quốc hội thảo luận và thông qua tại kỳ họp thứ 10, cuối năm nay./.