Đào tạo nghề: Đòn bẩy sinh kế cho lao động vùng dân tộc thiểu số

Giai đoạn 2021 - 2025, Dự án 5.3 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi đã hỗ trợ hàng trăm nghìn lượt lao động tham gia các khóa đào tạo nghề gắn với sản xuất, kinh doanh tại địa phương. Những kết quả bước đầu khẳng định đây là “đòn bẩy” quan trọng giúp nhiều hộ gia đình chuyển dịch sinh kế, mở rộng cơ hội việc làm và cải thiện chất lượng cuộc sống. Không ít mô hình đào tạo nghề phù hợp với đặc thù vùng miền đã tạo ra tác động lan tỏa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Đào tạo nghề - điểm nhấn trong Chương trình MTQG

Trong bức tranh tổng thể của Chương trình MTQG giai đoạn 2021 - 2030, Dự án 5.3 được xem là một trong những hợp phần quan trọng nhất khi tập trung vào giáo dục nghề nghiệp, tạo việc làm cho lao động DTTS nhóm đối tượng vốn chịu nhiều rào cản trong tiếp cận các cơ hội phát triển. Hạn chế về kỹ năng nghề, ngoại ngữ, điều kiện kinh tế khó khăn hay khoảng cách địa lý xa trung tâm đã khiến nhiều lao động vùng DTTS khó tiếp cận các khóa đào tạo chính quy, từ đó khó tìm được việc làm ổn định. Chính vì vậy, đầu tư cho đào tạo nghề được coi là giải pháp then chốt, giúp người dân chủ động thoát nghèo và đóng góp cho sự phát triển của địa phương.

Theo báo cáo, tổng kế hoạch vốn sự nghiệp dành cho Dự án 5.3 giai đoạn 2021 - 2025 là gần 12.621 tỷ đồng. Tính đến ngày 31/3/2025, các địa phương đã được giao hơn 7.319 tỷ đồng, đạt khoảng 58% kế hoạch cả giai đoạn. Tuy nhiên, tiến độ giải ngân ở nhiều nơi vẫn chậm so với yêu cầu. Không ít địa phương còn lúng túng trong lập kế hoạch, chưa khảo sát nhu cầu của thị trường lao động, dẫn đến việc mở lớp đào tạo chưa sát thực tiễn. Tâm lý phụ thuộc vào hướng dẫn từ Trung ương cũng khiến một số nơi chậm chủ động huy động nguồn lực tại chỗ, làm giảm hiệu quả triển khai.

Dù vậy, ở nhiều khu vực, nỗ lực của địa phương đã mang lại những kết quả rõ rệt. Tính đến ngày 30/6/2025, cả nước đã tổ chức 2.354 mô hình đào tạo nghề; gần 240.000 lượt lao động DTTS tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn; hơn 140.000 lượt người được tư vấn và giới thiệu việc làm. Các chương trình đào tạo được thiết kế theo hướng linh hoạt, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng vùng, tập trung vào nhóm nghề phục vụ sản xuất nông nghiệp, du lịch cộng đồng, thủ công truyền thống, chế biến nông, lâm sản… Nhờ đó, hàng nghìn hộ dân đã thay đổi tư duy sản xuất, mạnh dạn chuyển đổi mô hình sinh kế, nâng cao thu nhập và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Một điểm sáng nổi bật là sự xuất hiện của các mô hình liên kết giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp với doanh nghiệp, hợp tác xã. Sự phối hợp này không chỉ giúp người học tiếp cận kỹ thuật mới mà còn bảo đảm “đầu ra” rõ ràng ngay sau đào tạo. Đây là cách làm cần được nhân rộng, bởi chỉ khi đào tạo gắn chặt với nhu cầu thị trường lao động, chính sách hỗ trợ mới thực sự phát huy hiệu quả và tạo động lực phát triển bền vững cho vùng DTTS và miền núi.

Thái Nguyên: Điểm sáng trong đào tạo nghề vùng dân tộc thiểu số

Thái Nguyên là một trong những địa phương triển khai hiệu quả nội dung đào tạo nghề theo Chỉ thị 19-CT/TW về tăng cường dạy nghề cho lao động nông thôn. Với tỷ lệ lớn lao động người DTTS tỉnh xác định đào tạo nghề là giải pháp trọng tâm để thúc đẩy phát triển kinh tế và giảm nghèo bền vững.

Giai đoạn 2021 - 2025, toàn tỉnh đã đào tạo nghề cho 60.926 lao động DTTS. Số liệu thống kê tại 80 xã, phường vùng DTTS cho thấy tổng, số lao động DTTS là 452.302 người, trong đó 262.603 người đã qua đào tạo nghề, chiếm 58,06%. Đây là nền tảng quan trọng giúp tỉnh chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng giảm phụ thuộc vào nông nghiệp, đồng thời mở rộng các lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ.

Tỷ lệ lao động DTTS có việc làm tăng đều qua từng năm từ 375.773 người năm 2021 lên 406.497 người năm 2025. Những con số này cho thấy đào tạo nghề đang tác động trực tiếp đến thu nhập, chất lượng cuộc sống, đồng thời nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vùng miền núi. Đáng chú ý, lao động nữ tham gia nhiều hơn qua các năm, phản ánh sự cải thiện trong bình đẳng giới và cơ hội tiếp cận việc làm.

Một điểm nhấn đáng ghi nhận là mô hình “đưa lớp học đến xóm, bản”, giúp người dân thuận lợi tham gia mà không phải di chuyển xa. Tại xóm Ao Lác xã Phú Lương, lớp sơ cấp kỹ thuật chế biến món ăn mở tháng 11/2025 đã thu hút gần 30 học viên DTTS. Những khóa học này không chỉ giúp bà con có thêm nghề mới phục vụ sinh kế, mà còn tạo nguồn nhân lực bước đầu cho hướng phát triển du lịch cộng đồng mà Thái Nguyên đang chú trọng.

Nghệ An: Nỗ lực đa dạng hóa mô hình đào tạo nghề

Không chỉ Thái Nguyên, Nghệ An cũng là một trong những địa phương đạt nhiều kết quả nổi bật trong triển khai Tiểu đề án 2 phát triển giáo dục nghề nghiệp tại vùng nghèo và vùng khó khăn thuộc Đề án 4 của Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững.

Tỉnh đặt mục tiêu đến hết năm 2025 đào tạo nghề cho 60% lao động thuộc hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo và lao động tại vùng đặc biệt khó khăn; trong đó tối thiểu 25% có bằng cấp, chứng chỉ. Ngoài ra, khoảng 10% lao động có thu nhập thấp cũng được hỗ trợ tham gia đào tạo phù hợp.

Giai đoạn 2021 - 2025, ngân sách Trung ương cấp cho Nghệ An hơn 205 tỷ đồng, tỷ lệ giải ngân đạt trên 86% mức cao so với nhiều địa phương. Từ nguồn lực này, tỉnh đã tổ chức đào tạo nghề cho 6.824 lao động vùng khó khăn; đầu tư hạ tầng cho 3 cơ sở đào tạo; trang cấp thiết bị cho 5 cơ sở; xây dựng 10 chương trình đào tạo nghề và thực hiện tư vấn hướng nghiệp cho hơn 72.000 lượt người.

Nhờ đó, tư duy sản xuất của người dân có chuyển biến rõ rệt. Hàng loạt mô hình sinh kế mới được hình thành như trồng dược liệu, chăn nuôi gia trại, chế biến lâm sản, phát triển du lịch trải nghiệm… giúp người dân có việc làm ngay tại quê nhà, giảm tình trạng di cư lao động tự phát và tạo sự ổn định trong phát triển bền vững.

Hướng tới nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vùng dân tộc thiểu số

Từ những kết quả trên, có thể thấy đào tạo nghề cho lao động DTTS đang tạo ra tác động trực tiếp và lâu dài tới công cuộc giảm nghèo bền vững. Khi được trang bị tay nghề và có cơ hội việc làm ổn định, người dân chủ động hơn trong sản xuất, mạnh dạn ứng dụng kỹ thuật mới và tham gia thị trường hiệu quả hơn.

Bước sang giai đoạn 2026-2030, Dự án 5.3 đặt mục tiêu không chỉ mở rộng số lượng người tham gia đào tạo mà còn chú trọng nâng cao chất lượng thụ hưởng. Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện các nội dung giáo dục và đào tạo thuộc Chương trình MTQG nêu rõ nhiều định hướng quan trọng như: Gắn đào tạo nghề với nhu cầu thị trường; đa dạng hóa mô hình đào tạo; đẩy mạnh chuyển đổi số; tăng cường hỗ trợ sau đào tạo; chuẩn hóa đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý; đồng thời chú trọng bồi dưỡng kỹ năng thực hành, hiểu biết phong tục văn hóa địa phương để phù hợp với trình độ tiếp cận của học viên DTTS.

Trong tầm nhìn dài hạn, Dự án 5.3 hướng đến hình thành lực lượng lao động DTTS có tay nghề vững, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là trong bối cảnh nông thôn đang chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, phát triển du lịch cộng đồng và bảo tồn nghề truyền thống. Khi người dân trở thành chủ thể của quá trình phát triển, khoảng cách giữa các vùng miền sẽ dần thu hẹp.

Với những kết quả đã đạt được cùng định hướng rõ ràng cho giai đoạn tới, có thể khẳng định đào tạo nghề đang và sẽ tiếp tục là trụ cột trong chiến lược giảm nghèo bền vững tại vùng DTTS và miền núi. Những nỗ lực này không chỉ giúp người dân cải thiện thu nhập trước mắt mà còn tạo nền tảng quan trọng cho phát triển bao trùm và lâu dài trên phạm vi cả nước./.