Chuyển đổi số và Bản sao số: Góc nhìn đa chiều về tương lai giao thông Việt Nam

Chuyển đổi số trong lĩnh vực giao thông vận tải

Thời gian qua, chuyển đổi số đã trở thành xu thế tất yếu và là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước trong mọi lĩnh vực, trong đó có xây dựng - giao thông vận tải. Các văn bản quan trọng như Nghị quyết số 57-NQ/TW, cùng Nghị quyết số 71/NQ-CP của Chính phủ, đã tạo ra “lực đẩy” chính trị mạnh mẽ, khẳng định chuyển đổi số là nhiệm vụ trọng tâm, mang tính cách mạng.

Các Luật mới được ban hành như Luật Đường bộ (2024), Luật Trật tự, An toàn giao thông đường bộ (2024) và đặc biệt là Luật Dữ liệu (2024) đã hình thành một khung pháp lý nền tảng, tạo điều kiện cho việc xây dựng, kết nối và chia sẻ dữ liệu số.

Để cụ thể hóa các chủ trương này, Bộ Xây dựng đã ban hành Quyết định 462/QĐ-BXD về Kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 57, trong đó tập trung vào các trụ cột chính: Hoàn thiện nền tảng dữ liệu, Phát triển hạ tầng số và Xây dựng các hệ thống điều hành, giám sát thông minh.

Về nền tảng dữ liệu, Bộ Xây dựng đã và đang xây dựng các cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia làm nền tảng cho ứng dụng số. Hiện Việt Nam đang có gần 5,8 triệu xe cơ giới, hơn 24.000 km đường bộ, 7.354 cây cầu và thông tin của hàng chục triệu người điều khiển phương tiện, cùng hơn 91.000 doanh nghiệp vận tải. Đây chính là “nguyên liệu thô” số quý giá để xây dựng các nền tảng số và bản sao số trong tương lai.

Song song đó, hạ tầng số và các hệ thống ứng dụng cũng đã được triển khai bước đầu. Hệ thống giám sát, điều hành giao thông (ITS) trên các tuyến cao tốc trọng điểm từ Bắc vào Nam đang dần hình thành. Mô hình thanh toán điện tử giao thông đường bộ với tài khoản giao thông và công nghệ RFID (ETAG) được thí điểm, hướng tới một hệ sinh thái thanh toán không dùng tiền mặt, liền mạch.

Đặc biệt, Đề án IoT trong lĩnh vực giao thông thông minh giai đoạn 2026 - 2035 được xúc tiến, với mục tiêu xây dựng một nền tảng IoT thống nhất, an toàn, hiệu quả, tạo nền tảng vật lý cho không gian số của ngành giao thông.

Đây chính là nền móng vững chắc để đẩy nhanh tiến trình hiện đại hóa, số hóa toàn ngành, hướng tới một hệ thống giao thông thông minh, an toàn, hiệu quả và bền vững.

Ứng dụng công nghệ số trong quy hoạch và vận hành giao thông minh

Trong bối cảnh chuyển đổi số ngành giao thông vận tải đang được đẩy mạnh, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như chuyển đổi số (Mobility DX) và Bản sao số (Digital Twin) đã mở ra những hướng đi đột phá trong quản lý và vận hành hệ thống giao thông đô thị.

Đây không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là giải pháp then chốt để giải quyết các thách thức về ùn tắc, an toàn giao thông và phát thải môi trường.

Mobility DX không dừng lại ở việc số hóa các dịch vụ như vé điện tử hay đặt xe, mà thực chất là sự tái cấu trúc toàn diện hệ thống di chuyển, sử dụng nền tảng AI, IoT và dữ liệu lớn để tối ưu hóa luồng giao thông, nâng cao trải nghiệm người dùng và giảm thiểu tác động môi trường. Tại Việt Nam, Mobility DX đang dần định hình thông qua các dự án giao thông thông minh, hứa hẹn mang lại một hệ sinh thái di chuyển kết nối liền mạch và hiệu quả.

Song hành cùng Mobility DX, Digital Twin - hay Bản sao số - đóng vai trò như một “phòng thí nghiệm ảo” cho phép các nhà quản lý giám sát, mô phỏng và dự báo tình trạng giao thông trong thời gian thực. Khác với mô hình 3D tĩnh thông thường, Digital Twin có khả năng kết nối hai chiều với thế giới thực, cho phép thử nghiệm các kịch bản “what-if” trước khi triển khai trong thực tế. Ở cấp độ cao nhất, Digital Twin thông minh có thể tự học, tự tối ưu và đưa ra quyết định vận hành gần như độc lập.

Tại các đô thị lớn của Việt Nam, việc xây dựng Digital Twin cho giao thông đang được nghiên cứu và thí điểm. Chẳng hạn, việc kết hợp dữ liệu từ camera giao thông, thẻ vé công cộng và cảm biến để xây dựng ma trận nguồn - đích chính xác là bước đầu tiên hướng tới một bản sao số toàn diện. Kinh nghiệm từ Jakarta (Indonesia) cho thấy, việc sử dụng dữ liệu di động lớn (Mobile Big Data) có thể giúp nhận diện các nhu cầu di chuyển tiềm ẩn, từ đó tối ưu hóa mạng lưới tuyến xe buýt và nâng cao hiệu quả khai thác.

Bên cạnh đó, công nghệ V2X (Vehicle-to-Everything) - một thành phần quan trọng của Mobility DX - cho phép phương tiện giao tiếp với nhau và với hạ tầng giao thông. Các thử nghiệm tại Ấn Độ đã chứng minh hiệu quả của V2X trong việc ưu tiên xe buýt nhanh (BRT) và xe cứu thương, giảm thời gian di chuyển đáng kể. Ứng dụng này hoàn toàn có tiềm năng triển khai tại các đô thị lớn của Việt Nam, nơi tình trạng ùn tắc và tai nạn giao thông đang ở mức báo động.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa Mobility DX và Digital Twin, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung chính sách đồng bộ, đặc biệt là cơ chế sandbox cho phép thử nghiệm công nghệ mới, cùng với việc xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về kết nối và chia sẻ dữ liệu. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể khai thác tối đa tiềm năng của các công nghệ số, hướng tới một hệ thống giao thông thông minh, bền vững và linh hoạt, đáp ứng mục tiêu chuyển đổi số toàn diện ngành giao thông vận tải vào năm 2030./.