Chuyển đổi số báo chí địa phương: Những bài học ý nghĩa từ Italia

Trong bối cảnh kỹ thuật số toàn cầu, chuyển đổi số trong truyền thông địa phương đặt ra nhiều thách thức, nhưng đồng thời cũng mở ra những cơ hội đổi mới quan trọng cho chính quyền và các cơ quan truyền thông.

Quá trình số hóa đã dẫn tới sự sụt giảm doanh thu quảng cáo của báo chí địa phương, gây khó khăn cho các tỉnh, thành phố trong việc thực hiện nhiệm vụ thông tin. Ngoài ra, chuyển đổi số còn tiềm ẩn nguy cơ tạo ra khoảng trống thông tin, hay còn gọi là “sa mạc tin tức”, và giảm mức độ gắn kết cá nhân.

Các mô hình đổi mới tiêu biểu và kinh nghiệm thực tiễn từ Italia sẽ cung cấp những bài học quý giá về cách các đơn vị truyền thông, cũng như chính quyền địa phương thích ứng và phát triển trong môi trường số.

Đổi mới của báo chí địa phương tại Italia

Báo chí địa phương tại Italia thể hiện sự hiện diện số mạnh mẽ thông qua website, mạng xã hội và ứng dụng, áp dụng chiến lược truyền thông đa nền tảng (báo in, trực tuyến, radio, truyền hình). Mô hình tài chính của họ đa dạng, bao gồm quảng cáo, hỗ trợ công, mô hình hợp tác xã và quyên góp. Các định dạng đổi mới như công cụ số và truyền hình trực tiếp được tích hợp để nâng cao hiệu quả truyền tải nội dung.

Ba mô hình tiêu biểu sau đây cho thấy cách các tòa soạn Italia đổi mới để tạ o tác động tích cực đến cộng đồng:

Thúc đẩy báo chí công dân

Salto, một cổng tin tức và cộng đồng tại Nam Tyrol, cho thấy tầm quan trọng của sự tham gia của công chúng. Khi người dân cùng tham gia tạo nội dung, báo chí địa phương có thể tăng cường cảm giác sở hữu và niềm tin từ phía độc giả.

Tập trung vào báo chí chậm

Sicilian Post (Catania) chứng minh rằng, việc ưu tiên chiều sâu hơn tốc độ có thể thu hút độc giả tìm kiếm nội dung được nghiên cứu kỹ lưỡng, qua đó nâng cao chất lượng và uy tín. Tòa soạn này cũng ứng dụng công nghệ, điển hình là công cụ đồ họa số như ARIA (Article Infographic Assistant), để tăng sức hấp dẫn của câu chuyện và cải thiện trải nghiệm người đọc.

Báo chí siêu địa phương

VareseNews là một nền tảng tin tức tại Lombardy, tập trung đưa tin các sự kiện và vấn đề cụ thể của tỉnh Varese, đồng thời thúc đẩy các hoạt động xây dựng cộng đồng. Phương thức này giúp báo chí địa phương duy trì vai trò thiết yếu trong đời sống cộng đồng.

Các kinh nghiệm điển hình của truyền thông đô thị tại Italia

Chuyển đổi số đang tác động mạnh mẽ đến cách chính quyền địa phương giao tiếp với công dân, nâng cao phạm vi tiếp cận thông qua mạng xã hội, nền tảng tham gia số và các công cụ đổi mới như chatbot. Các kinh nghiệm điển hình của truyền thông đô thị tại Italia cho thấy sự chuyên nghiệp hóa, kết hợp đa dạng giữa truyền thông truyền thống và truyền thông số, cùng ưu tiên sự tham gia của người dân trong quá trình ra quyết định, thể hiện qua các chiến lược sau:

Xây dựng kế hoạch truyền thông toàn diện

Pordenone (Friuli-Venezia Giulia) áp dụng kế hoạch truyền thông chi tiết, bao gồm hướng dẫn cho truyền thông trực tuyến, chiến lược mạng xã hội và ứng dụng di động để xử lý phản ánh của công dân.

Sử dụng công cụ số để tăng cường tương tác

Đô thị Lana (Nam Tyrol) sử dụng nền tảng như ứng dụng Gem2Go để cung cấp dịch vụ và thông tin, cùng khảo sát trực tuyến để thu thập ý kiến người dân, qua đó nâng cao sự gắn kết cộng đồng.

Truyền thông có cấu trúc và minh bạch

Tại Cairate (Lombardy), chính quyền sử dụng mạng xã hội, thông điệp video hàng tuần từ thị trưởng và bố trí cán bộ truyền thông chuyên trách để đảm bảo sự nhất quán trong hoạt động truyền thông. Điều này nhấn mạnh giá trị của tính minh bạch và rõ ràng trong truyền thông đô thị.

Một số hướng ứng dụng bài học cho báo chí địa phương Việt Nam

Thời gian gần đây, báo chí địa phương Việt Nam trải qua quá trình tái cấu trúc và sáp nhập mạnh mẽ, kéo theo áp lực đổi mới mô hình vận hành, tư duy nội dung và phương thức kết nối với công chúng. Dù tồn tại sự khác biệt về thể chế và môi trường, nhưng kinh nghiệm đổi mới từ Italia vẫn mang lại những gợi ý quan trọng cho bối cảnh Việt Nam.

Cơ quan báo chí cấp tỉnh: Tăng tốc chuyển đổi số và tích hợp truyền thông đa nền tảng

Đầu tiên là tích hợp ứng dụng truyền thông số để nâng cao hiệu quả tuyên truyền. Các cơ quan báo chí cấp tỉnh có thể phát triển hệ sinh thái nội dung đa nền tảng, bao gồm báo điện tử, ứng dụng di động, podcast, video ngắn. Việc tận dụng trí tuệ nhân tạo trong sản xuất đồ họa, infographic, phân tích dư luận xã hội và gợi ý nội dung tự động sẽ giúp nâng cao chất lượng và tốc độ truyền tải thông tin.

Đồng thời, việc livestream các sự kiện chính trị - xã hội tại địa phương giúp công chúng nắm bắt thông tin nhanh chóng và trực tiếp hơn.

Bên cạnh đó, thúc đẩy báo chí công dân theo cách phù hợp với bối cảnh Việt Nam là một hướng đi quan trọng. Các cơ quan báo chí có thể thiết lập các kênh tiếp nhận thông tin từ người dân và xây dựng các nhóm cộng đồng để tương tác hai chiều. Hướng đi này giúp nắm bắt nhu cầu và phản hồi từ độc giả, đồng thời hỗ trợ kiểm chứng thông tin.

Ngoài ra, đa dạng hóa nguồn thu và thử nghiệm mô hình tài chính mới cũng là yếu tố cần thiết. Báo chí địa phương có thể phát triển các sản phẩm truyền thông số phục vụ doanh nghiệp địa phương, tổ chức sự kiện offline/online để tăng kết nối cộng đồng và hợp tác với chính quyền theo mô hình cung cấp dịch vụ nội dung chất lượng cao.

Đối với cấp xã/phường: Thành lập bộ phận truyền thông số chuyên nghiệp

Kinh nghiệm của Italia cho thấy chính quyền cấp cơ sở cần có bộ phận truyền thông chuyên trách. Việc kiện toàn hoặc thành lập bộ phận truyền thông số tại cấp xã, phường ở Việt Nam là cần thiết để chuyên nghiệp hóa công tác truyền thông cơ sở.

Hiện nay, các địa phương cấp xã/phường lâu nay chủ yếu dựa vào loa truyền thanh để phổ biến thông tin. Việc xây dựng trang báo địa phương và các nền tảng số không chỉ hỗ trợ người dân trong khu vực, mà còn giúp những người con xa xứ cập nhật tin tức theo thời gian thực.

Bên cạnh đó, xây dựng thương hiệu địa phương cũng cần được chú trọng. Các xã/phường có thể tạo bản sắc thông qua các chiến dịch truyền thông về du lịch, sản phẩm OCOP, văn hóa - lịch sử đặc trưng, kết hợp với video ngắn, infographic hay ảnh 360 độ để quảng bá hình ảnh địa phương hiện đại và gần gũi.

Ngoài ra, việc tăng cường phổ biến kiến thức và nâng cao hiểu biết cho người dân là hướng đi quan trọng, bao gồm truyền thông về chuyển đổi số, dịch vụ công trực tuyến, thanh toán số, hướng dẫn phòng chống tin giả, lừa đảo công nghệ cao và thiết lập các nhóm trực tuyến hay ứng dụng để chia sẻ thông tin khẩn cấp, cảnh báo thiên tai hay tiêm chủng.

Cuối cùng, ứng dụng công cụ số để thu nhận ý kiến người dân giúp chính quyền cơ sở hiểu rõ nhu cầu và phản hồi từ cộng đồng, thông qua khảo sát trực tuyến định kỳ, chatbot hoặc trợ lý số để giải đáp thủ tục hành chính cơ bản.

Chuyển đổi số là cơ hội để báo chí địa phương Việt Nam tái định vị, chuyển mình từ “kênh thông tin hành chính” sang hệ sinh thái nội dung đa nền tảng. Bằng cách học hỏi các mô hình đổi mới quốc tế và triển khai các chiến lược phù hợp với bối cảnh Việt Nam, báo chí và chính quyền địa phương có thể trở thành trụ cột thông tin tin cậy, hỗ trợ phát triển cộng đồng và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số quốc gia./.

Tài liệu tham khảo:

1. Eurac Research, “Local communication under digital transformation: challenge or opportunity?”.

2. https://www.eurac.edu/en/blogs/eureka/local-communication-under-digital-transformation-challenge-or-opportunity.