Chuyển đổi mô hình sản xuất: Hướng đi then chốt trong giảm nghèo đa chiều

Từ sản xuất tự cung sang mô hình sinh kế mới: Bước chuyển quan trọng để thoát nghèo

Một trong những chuyển biến rõ nhất tại các vùng nông thôn những năm gần đây là sự dịch chuyển từ mô hình sản xuất nhỏ lẻ, tự cung tự cấp sang các mô hình sinh kế mang tính hàng hóa.

Người dân bắt đầu tiếp cận kỹ thuật mới, giống mới và phương thức canh tác hiện đại hơn nhờ các chương trình hỗ trợ của Nhà nước và sự đồng hành của địa phương. Khi phương thức sản xuất thay đổi, thu nhập tăng lên, khả năng chống chịu với biến động kinh tế tốt hơn, từ đó tạo nền tảng giảm nghèo bền vững.

Trước đây, nhiều hộ nghèo thường chỉ duy trì một loại cây trồng hoặc vật nuôi đơn giản, phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Khi gặp thiên tai hoặc dịch bệnh, cả gia đình rơi vào cảnh thiếu trước hụt sau.

Việc chuyển đổi mô hình giúp họ phá vỡ vòng luẩn quẩn này. Chẳng hạn, tại một số xã tại Phú Thọ đã hướng dẫn người dân trồng xen các loại cây có giá trị cao hơn, kết hợp chăn nuôi quy mô nhỏ để phân tán rủi ro. Sự thay đổi không diễn ra ồ ạt, mà từng bước, thông qua các buổi tập huấn kỹ thuật và mô hình trình diễn ngay trên đồng ruộng.

Nhiều hộ trước kia chỉ trồng lúa nay mạnh dạn chuyển sang trồng rau màu hoặc cây dược liệu theo hướng sản xuất an toàn. Một số nơi triển khai mô hình liên kết với doanh nghiệp bao tiêu, giúp người dân yên tâm hơn về đầu ra.

Khi thu nhập ổn định, họ có điều kiện đầu tư thêm máy móc nhỏ, mở rộng sản xuất hoặc cải thiện nhà cửa, học hành cho con cái. Những thay đổi tưởng như nhỏ nhưng lại góp phần quan trọng làm giảm tỷ lệ nghèo đa chiều ở các địa phương.

Không chỉ chuyển đổi loại cây trồng vật nuôi, nhiều hộ còn tiếp cận mô hình kinh tế dịch vụ - hướng đi mà trước đây họ chưa từng nghĩ đến.

Khi có đường giao thông mới, khách qua lại nhiều hơn, các hộ nghèo bắt đầu mở cửa hàng nhỏ, dịch vụ ăn uống hoặc buôn bán nông sản ngay tại nhà. Việc đa dạng hóa nguồn thu giúp họ không còn phụ thuộc duy nhất vào nông nghiệp, từ đó khả năng thoát nghèo cao hơn và ổn định hơn.

Hỗ trợ kỹ thuật, kết nối thị trường và tạo sinh kế đa dạng cho người nghèo

Trong chính sách giảm nghèo đa chiều, hỗ trợ sinh kế không chỉ dừng ở việc cấp giống hay vốn mà trọng tâm là giúp người dân làm chủ kỹ thuật và hiểu thị trường. Các địa phương đã xây dựng hệ thống khuyến nông cơ sở, tổ chức lớp tập huấn ngắn hạn về kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, phòng trừ dịch bệnh và quản lý sản xuất.

Những buổi tập huấn được tổ chức ngay tại thôn, bản để hộ nghèo có thể tham gia thuận tiện, vừa học vừa thực hành trên chính diện tích đất của mình.

Tại một số xã thuộc Quảng Trị, mô hình “cầm tay chỉ việc” được áp dụng. Cán bộ kỹ thuật xuống tận ruộng để hướng dẫn từng bước, theo dõi sự thay đổi của cây trồng và điều chỉnh quy trình canh tác khi cần. Khi người dân nhìn thấy hiệu quả trên thửa ruộng của mình, họ tin tưởng hơn và sẵn sàng duy trì mô hình mới.

Việc kết nối thị trường cũng được quan tâm nhiều hơn. Hộ nghèo được hướng dẫn cách đóng gói, bảo quản nông sản, cách liên hệ với thương lái hoặc doanh nghiệp thu mua.

Một số địa phương xây dựng chợ nông sản cuối tuần hoặc điểm giới thiệu sản phẩm để người dân có thể bán nông sản theo nhóm, tránh phụ thuộc vào thương lái đơn lẻ. Nhờ đó, giá bán ổn định hơn, tỷ lệ hàng tồn giảm, người dân tự tin đầu tư vào vụ sau.

Bên cạnh nông nghiệp, các mô hình sinh kế phi nông nghiệp đang phát huy hiệu quả rõ rệt. Nhiều phụ nữ nghèo tham gia tổ hợp tác làm nghề thủ công, chế biến thực phẩm hoặc dịch vụ nhỏ.

Việc có thêm nghề phụ không chỉ tăng thu nhập mà còn nâng cao sự tự chủ của phụ nữ - nhóm thường chịu thiệt thòi trong kinh tế hộ gia đình. Khi phụ nữ có thu nhập ổn định, cơ hội học hành của trẻ em cũng được cải thiện đáng kể.

Một số tỉnh khuyến khích người dân chuyển sang chăn nuôi tập trung quy mô nhỏ. Hộ nghèo được hỗ trợ chuồng trại cơ bản, hướng dẫn kỹ thuật và kết nối tiêu thụ. Việc nuôi gà thả đồi, bò sinh sản hoặc lợn hữu cơ theo nhóm hộ đang tạo ra sinh kế ổn định cho nhiều gia đình. Khi có tổ nhóm, người dân dễ chia sẻ kinh nghiệm, mua chung thức ăn chăn nuôi để giảm giá thành và bán theo lô lớn để tăng giá trị.

Điểm đáng chú ý là nhiều địa phương đang tích hợp hoạt động sinh kế với đào tạo nghề. Người dân được hướng dẫn nghề phù hợp với điều kiện của địa phương như sửa chữa máy nông cụ, cơ khí dân dụng hoặc chế biến nông sản. Khi có nghề phụ, họ chủ động hơn trong mùa nông nhàn và không bị gián đoạn thu nhập.

Chuyển đổi mô hình sản xuất cũng gắn liền với thay đổi tư duy. Khi thấy hiệu quả từ mô hình mới, người dân mạnh dạn hơn trong việc thử nghiệm kỹ thuật, tìm hiểu thị trường và đầu tư vào sản xuất. Chính sự thay đổi này mới chính là điểm cốt lõi để giảm nghèo bền vững vì sinh kế không chỉ là phương thức sản xuất mà là cách tiếp cận với cuộc sống.

Trong thời gian tới, nhiều địa phương xác định sẽ tiếp tục hỗ trợ chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng bền vững, phù hợp điều kiện tự nhiên và thị trường của từng vùng.

Khi người dân có sinh kế đa dạng, thu nhập ổn định và khả năng chống chịu tốt hơn với rủi ro, tỷ lệ hộ nghèo sẽ tiếp tục giảm và cơ hội bứt phá sẽ mở rộng cho nhiều gia đình./.