Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam: Báo chí cần khẳng định những giá trị mà AI không thể thay thế

Theo Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh, báo chí chỉ có thể vượt qua thách thức ấy bằng cách quay trở lại và làm sâu sắc hơn những giá trị cốt lõi - những giá trị mà AI không thể sao chép hay thay thế: Sự hiện diện của con người, sự thấu cảm, khả năng đánh giá mang tính nhân văn và những câu chuyện chân thực gắn với đời sống xã hội.

Báo chí trước cuộc khủng hoảng niềm tin

Chia sẻ tại Internet Day 2025 do Hiệp hội Internet Việt Nam (VIA) tổ chức ngày 17/12, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh thẳng thắn nhìn nhận: Chưa bao giờ báo chí lại đối diện với sự suy giảm niềm tin của công chúng nghiêm trọng như hiện nay.

Theo ông, đã từng có một thời kỳ mà xã hội gần như mặc định “báo nói gì cũng đúng, đài nói gì cũng đúng”. Người dân nghe đài, đọc báo rồi quyết định mua bán, làm ăn, hành động dựa trên niềm tin gần như tuyệt đối vào báo chí. Thế nhưng, bức tranh ấy ngày nay đã thay đổi sâu sắc. Sự suy giảm niềm tin không chỉ là cảm nhận chủ quan mà đã được phản ánh rõ ràng qua các nghiên cứu và thống kê quốc tế.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) cho biết, mức độ tin tưởng trung bình đối với báo chí toàn cầu hiện chỉ quanh ngưỡng 40%. Báo cáo Edelman Trust Barometer - khảo sát tại 28 quốc gia - đưa ra con số nhỉnh hơn, khoảng 52%, song vẫn được xem là thấp.

Một số quốc gia như Trung Quốc, Indonesia hay Ấn Độ có tỷ lệ tin tưởng cao hơn mức trung bình, trong khi tại các quốc gia phát triển như Anh hay Nhật Bản, con số này chỉ dao động quanh 30%.

Đáng chú ý, ngay cả với báo chí chính thống - vốn được kỳ vọng là “thành trì” của thông tin đáng tin cậy - mức độ tin cậy cũng chỉ đạt khoảng 58%, thấp xa so với kỳ vọng trước đây, khi nhiều người từng cho rằng con số này phải ở mức 80 - 90%.

Khi công chúng hoang mang giữa thật - giả

Một vấn đề đặc biệt đáng lo ngại, theo nhà báo Lê Quốc Minh, là cảm giác bất an và hoang mang của người dùng khi lên mạng nhưng không thể phân biệt đâu là thông tin thật, đâu là tin giả. Tình trạng này không phải hiện tượng nhất thời mà đã kéo dài suốt nhiều năm.

Nghiên cứu của Gallup cho thấy, mức độ tin tưởng của người dân Mỹ đối với báo chí hiện chỉ còn 28%, giảm mạnh so với khoảng 40% cách đây 5 năm. Điều đáng suy nghĩ là trong khi niềm tin vào báo chí giảm, mức độ tin tưởng vào mạng xã hội tại Mỹ lại tăng lên khoảng 40%, phản ánh một sự đảo chiều đầy nghịch lý.

Báo cáo thường niên của Viện Nghiên cứu Reuters - nguồn tham khảo uy tín của giới báo chí toàn cầu - cũng cho thấy mức độ tin tưởng trung bình đối với báo chí tại 48 thị trường chỉ quanh mức 40%. Một số quốc gia Bắc Âu hay Nigeria đạt tỷ lệ cao hơn, nhưng ở nhiều nước khác, niềm tin dành cho báo chí lại ở mức rất thấp. Đây là một xu hướng dài hạn, không phải biến động ngắn hạn.

Vai trò của nền tảng số và sự phân cực

Theo ông Lê Quốc Minh, một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến khủng hoảng niềm tin là vai trò ngày càng lớn của các nền tảng mạng xã hội và nền tảng số. Chúng khiến công chúng dần sao nhãng báo chí chính thống, trong khi lại ưu tiên những nội dung nhanh, ngắn, dễ lan truyền nhưng không phải lúc nào cũng chính xác.

Bên cạnh đó, sự phân cực chính trị, đặc biệt tại các quốc gia phương Tây, cũng tác động mạnh đến niềm tin đối với truyền thông. Những tranh cãi gay gắt giữa các phe phái chính trị - điển hình như tại Mỹ - đã đẩy báo chí vào vòng xoáy đối đầu, khiến công chúng nghi ngờ tính khách quan và độc lập của truyền thông.

Hiện tượng “né tránh tin tức”

Một xu hướng khác đang nổi lên là hiện tượng “né tránh tin tức”. Theo nhà báo Lê Quốc Minh, ngày càng nhiều người trẻ không mua báo, không bật tivi, không nghe đài, thậm chí không truy cập các trang báo điện tử. Một phần nguyên nhân xuất phát từ sự mệt mỏi với môi trường số.

Việc liên tục tiếp xúc với dòng thông tin tiêu cực - từ tai nạn, bạo lực, tội phạm đến những tin giật gân - khiến không ít người lựa chọn “ngắt kết nối” để bảo vệ cảm xúc cá nhân. Tuy nhiên, điều nguy hiểm là khi né tránh tin tức, họ cũng tự tách mình khỏi những thông tin thiết yếu cho đời sống xã hội và quá trình hình thành nhận thức công dân.

Ngoài ra, sự thiếu hiểu biết về quy trình làm báo cũng góp phần làm gia tăng hoài nghi. Công chúng ngày nay thông minh hơn, không còn dễ tin như trước, nhưng lại chưa thực sự hiểu đầy đủ cách thức báo chí vận hành - từ thu thập thông tin, xác minh nguồn tin đến biên tập và xuất bản. Điều này dễ dẫn đến cảm nhận rằng báo chí thiếu khách quan hoặc phản ánh chưa đầy đủ các chiều cạnh của vấn đề.

Tin giả, tin sai sự thật là một yếu tố đặc biệt nghiêm trọng. Từ cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016 đến đại dịch COVID-19, tin giả đã lan rộng, gây ra những hậu quả nặng nề không chỉ trong lĩnh vực y tế mà còn đối với chính sách, doanh nghiệp và cá nhân, làm xói mòn niềm tin xã hội.

Nỗ lực giành lại niềm tin

Trước thực trạng đó, ông Lê Quốc Minh cho rằng, báo chí trên thế giới và tại Việt Nam đang nỗ lực tìm cách giành lại niềm tin của công chúng. Minh bạch được xem là một trong những giải pháp then chốt.

Nhiều cơ quan báo chí quốc tế đã mở cửa tòa soạn, tổ chức các hoạt động để cộng đồng trực tiếp chứng kiến quy trình làm báo. Minh bạch dần trở thành một lợi thế cạnh tranh, nơi nào minh bạch hơn, nơi đó đáng tin cậy hơn.

Bên cạnh đó, nhu cầu và cách tiếp nhận thông tin của công chúng trẻ đã thay đổi rõ rệt. Những bài viết dài, nặng tính lý luận không còn phù hợp với số đông, nhưng điều đó không có nghĩa là người trẻ thờ ơ với các vấn đề chính trị, lịch sử hay chính luận.

Vấn đề nằm ở cách kể câu chuyện. Các định dạng mới như đồ họa, video ngắn, e-magazine hay sản phẩm đa phương tiện đang giúp báo chí đưa những chủ đề “khó” đến gần hơn với công chúng trẻ.

Thực tế tại Việt Nam cho thấy, khi đổi mới cách làm, báo chí vẫn có thể thu hút độc giả. Những sản phẩm truyền thông sáng tạo, những sự kiện được tổ chức bài bản đã kéo người đọc, người xem quay trở lại với báo chí chính thống.

AI - công cụ hỗ trợ nhưng không thể thay thế con người

AI đang trở thành công cụ hỗ trợ ngày càng phổ biến trong hoạt động báo chí. Nhiều tòa soạn đã ứng dụng AI từ mức độ cơ bản đến chuyên sâu. Tuy nhiên, theo ông Lê Quốc Minh, AI cũng đặt ra thách thức lớn đối với niềm tin. AI tạo sinh có thể sản xuất khối lượng nội dung khổng lồ với tốc độ rất nhanh, nhưng nguy cơ sai sót không nhỏ. Một số thử nghiệm cho thấy tỷ lệ lỗi trong nội dung do AI tạo ra có thể lên tới 40%.

“Nếu nội dung sai lan truyền trên diện rộng, hậu quả đối với niềm tin xã hội là rất lớn. Vì vậy, vấn đề không phải là né tránh AI, mà là con người phải kiểm soát AI, hiểu AI và sử dụng nó phù hợp với các giá trị cốt lõi của báo chí”, ông nhấn mạnh.

Ông Lê Quốc Minh phân biệt rõ giữa “niềm tin” và “sự đáng tin cậy”. Niềm tin đôi khi mang tính cảm xúc và chủ quan, trong khi sự đáng tin cậy là yếu tố khách quan, được chứng minh bằng minh bạch, chuẩn mực và trách nhiệm. Thay vì yêu cầu công chúng “hãy tin chúng tôi”, báo chí cần chứng minh rằng mình xứng đáng để được tin.

Khẳng định giá trị không thể thay thế

Với những nỗ lực đang diễn ra, cả trên thế giới và tại Việt Nam, ông Lê Quốc Minh tin rằng, báo chí vẫn có thể từng bước khôi phục và củng cố niềm tin công chúng. Con đường đó không nằm ở việc chạy đua với AI, mà ở việc khẳng định những giá trị mà AI không thể thay thế: Sự hiện diện của con người, sự thấu cảm, khả năng đánh giá mang tính nhân văn và những câu chuyện chân thực gắn liền với đời sống.

“Chỉ khi làm được điều đó, báo chí mới không chỉ có niềm tin, mà còn có sự đáng tin cậy trong mắt công chúng”, ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

“

Internet Day 2025 - sự kiện lần thứ 13 được tổ chức - tiếp tục khẳng định vai trò của Internet trong phát triển kinh tế - xã hội, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trước những thách thức như gian lận trực tuyến, thông tin sai lệch và tấn công mạng, Chương trình đặt trọng tâm vào xây dựng “Digital Trust” với 4 trụ cột: Niềm tin giữa con người; niềm tin từ nền tảng; niềm tin từ công nghệ và niềm tin từ cộng đồng - hướng tới một môi trường số an toàn, lành mạnh và đáng tin cậy./.