Chỉnh trang khu dân cư, nâng tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới

Trong bộ tiêu chí nông thôn mới, môi trường và cảnh quan luôn là nhóm tiêu chí khó, bởi không chỉ cần một lần đầu tư là xong mà đòi hỏi phải duy trì thường xuyên, liên tục.

Đường, ngõ, rãnh thoát nước, điểm tập kết rác, hàng cây, bồn hoa… nếu không được chăm sóc hằng ngày rất dễ xuống cấp, tác động trực tiếp đến chất lượng sống của người dân. Vì vậy, nhiều xã đã chuyển trọng tâm từ “làm mới” sang “giữ cho luôn sạch, luôn đẹp”, gắn chỉnh trang khu dân cư với trách nhiệm cụ thể của cộng đồng.

Trong năm 2025, các địa phương đã triển khai khá đồng bộ các nhóm việc: Dọn dẹp, mở rộng và cứng hóa đường làng; cải tạo hệ thống rãnh thoát nước, xử lý các điểm ứ đọng lâu ngày; bố trí điểm thu gom rác cố định; trồng cây xanh, trồng hoa ven đường; sắp xếp lại biển hiệu, dây điện, không để cảnh quan lộn xộn.

Nhiều xã xây dựng “tuyến đường mẫu”, “khu dân cư mẫu” làm hạt nhân, sau đó nhân rộng ra toàn địa bàn. Các đoàn thể chính trị xã hội được phân công phụ trách từng đoạn đường, từng cụm dân cư, giúp công việc không bị rơi vào tình trạng phong trào nhất thời.

Thực tế tại một số nơi cho thấy, khi chính quyền và người dân cùng vào cuộc, diện mạo khu dân cư thay đổi rõ rệt. Ở một số địa phương như Nghệ An hay Khánh Hòa, nhiều thôn, xóm tổ chức ngày vệ sinh định kỳ hằng tháng, yêu cầu từng hộ gia đình quét dọn, thu gom rác trước cửa nhà, khơi thông rãnh thoát nước, cùng trồng hoa dọc đường liên xóm.

Bên cạnh đó, các thôn ven biển kết hợp chỉnh trang khu dân cư với bảo vệ môi trường biển, thu gom rác trên bãi, đặt thùng rác ở những vị trí dễ phát sinh rác thải, vận động người dân không xả rác xuống sông, kênh, mương...

Cùng với việc làm sạch đường, ngõ, nhiều xã chú trọng xử lý dứt điểm các “điểm đen” về môi trường. Các bãi rác tự phát ven đường, ven khe suối được dọn dẹp, cắm biển cấm đổ rác và bố trí điểm tập kết mới phù hợp hơn.

Những đoạn rãnh hở lâu nay bị bồi lấp, nước đọng bốc mùi được nạo vét, đậy nắp, vừa bảo đảm thoát nước, vừa an toàn cho người đi lại. Các tuyến mương tiêu chính được đưa vào kế hoạch duy tu hằng năm, tránh để đến mùa mưa mới xử lý.

Một phần quan trọng trong chỉnh trang khu dân cư là tổ chức lại không gian sống của từng hộ. Nhiều nơi vận động người dân sắp xếp lại sân vườn, không để vật liệu, phế thải lấn chiếm lối đi chung; hướng dẫn dọn dẹp chuồng trại chăn nuôi, trồng cây xanh, bồn hoa tại khu vực dễ nhìn. Việc này không đòi hỏi kinh phí lớn nhưng tạo ra thay đổi đáng kể về cảnh quan và cảm nhận của người dân về nơi mình sinh sống.

Ở những xã có điều kiện, chỉnh trang khu dân cư còn gắn với xây dựng khu sinh hoạt cộng đồng. Các ao làng, bến nước, khu đất trống được cải tạo thành sân chơi, vườn hoa, nơi tổ chức sinh hoạt văn hóa, thể thao. Nhà văn hóa thôn được sửa sang, lắp đặt thêm hệ thống chiếu sáng, cây xanh, ghế đá, vừa đáp ứng tiêu chí thiết chế văn hóa, vừa là điểm nhấn trong tổng thể cảnh quan nông thôn mới.

Một yêu cầu quan trọng là duy trì kết quả một cách bền vững, không để “đẹp trước, xấu sau”. Nhiều xã đưa nội dung giữ gìn vệ sinh môi trường, cảnh quan vào hương ước, quy ước thôn, trong đó quy định rõ phần việc của từng hộ, từng nhóm hộ.

Các tuyến đường, khu dân cư được chấm điểm định kỳ, gắn kết quả với bình xét danh hiệu gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa. Cách làm này tạo áp lực tích cực, buộc các hộ phải tuân thủ cam kết chung, tránh tình trạng “trông chờ” vào lực lượng vệ sinh của xã.

Trong quá trình chỉnh trang, các địa phương đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa. Chính quyền cơ sở đứng ra vận động doanh nghiệp, con em xa quê, các hộ khá giả hỗ trợ cây giống, vật liệu, bóng đèn, thùng rác…

Người dân đóng góp ngày công, cùng nhau thực hiện các hạng mục đơn giản như trồng cây, trồng hoa, sửa chữa bậc cấp, lát lại một số đoạn vỉa hè, làm lan can bảo vệ. Khi cộng đồng tham gia từ khâu bàn bạc đến khâu thực hiện, các công trình nhỏ gắn với môi trường được trân trọng và gìn giữ tốt hơn.

Chỉnh trang khu dân cư không chỉ là làm đẹp bên ngoài mà là quá trình tổ chức lại không gian sống theo hướng ngăn nắp, an toàn, sạch sẽ, gắn trách nhiệm với từng hộ và từng cộng đồng.

Khi đường làng, ngõ xóm sạch, hệ thống thoát nước được cải thiện, điểm tập kết rác phù hợp, cây xanh được trồng và chăm sóc thường xuyên, chất lượng sống của người dân được nâng lên rõ rệt. Đây cũng là nền tảng quan trọng để các xã giữ vững và nâng cao tiêu chí môi trường trong hành trình xây dựng nông thôn mới những năm tới./.