Bảo vệ quyền trẻ em trên không gian mạng

Đối tượng ưu tiên bảo vệ

Hiệp ước về quyền trẻ em của Liên hợp quốc định nghĩa trẻ em là “mọi người dưới 18 tuổi, trừ khi luật pháp quy định độ tuổi trưởng thành sớm hơn”. Để bảo vệ trẻ, nhiều giải pháp đã được triển khai. Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em (Luật số 25/2004/QH11) ghi nhận trẻ có quyền tiếp cận thông tin phù hợp với sự phát triển, được bày tỏ ý kiến và nguyện vọng về các vấn đề liên quan đến bản thân.

Trong thời đại số, trẻ tiếp xúc với Internet và các thiết bị công nghệ từ rất sớm, dẫn đến nhiều rủi ro tiềm ẩn. Bắt nạt trực tuyến là một mối nguy phổ biến, có thể gây tổn thương tâm lý, lo âu, trầm cảm, thậm chí tự cô lập hoặc hành vi tự hại. Trẻ cũng dễ tiếp xúc với nội dung không phù hợp như bạo lực, khiêu dâm, thông tin sai lệch và các trò chơi nguy hiểm.

Vi phạm quyền riêng tư và đánh cắp dữ liệu cá nhân cũng là mối đe dọa nghiêm trọng, khi trẻ chưa nắm rõ cách bảo mật, tạo cơ hội cho lừa đảo hoặc lợi dụng danh tính. Ngoài ra, nguy cơ bị bóc lột tình dục trực tuyến khi trẻ bị dụ dỗ chia sẻ hình ảnh nhạy cảm cũng hiện hữu. Thói quen sử dụng mạng quá mức còn ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất, tinh thần, gây nghiện, giảm vận động, mất tập trung học tập và hạn chế kỹ năng giao tiếp xã hội. Những nguy cơ này nhấn mạnh sự cần thiết của việc giám sát, hướng dẫn và giáo dục kỹ năng số để trẻ em có thể tham gia môi trường trực tuyến một cách an toàn.

Theo Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, trẻ em Việt Nam không chỉ là “nhóm đối tượng yếu thế cần được bảo vệ”, mà các em hoàn toàn có thể tham gia đóng góp một cách tích cực và hiệu quả trong việc xây dựng, thực thi các chính sách, giải pháp đảm bảo an toàn, an ninh mạng, trở thành người “đi bảo vệ” bằng việc góp sức kiến tạo một môi trường mạng an toàn và đáng tin cậy cho toàn xã hội.

Cùng với tinh thần “trẻ em được lắng nghe - tiếng nói của trẻ được tôn trọng” trong toàn bộ quá trình xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình bảo vệ và hỗ trợ trẻ em trên môi trường mạng giai đoạn 2026-2030, hoạt động tham vấn ý kiến trẻ em được Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao chủ trì, phối hợp cùng Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam, tổ chức thực hiện với sự đồng hành, hỗ trợ của các tổ chức quốc tế hoạt động bảo vệ quyền trẻ em tại Việt Nam, gồm Tổ chức Cứu trợ trẻ em (Save the Children), Tổ chức ChildFund, Tổ chức World Vision International và Tổ chức Plan International, triển khai thực hiện từ ngày 11/11/2025 đến ngày 20/11/2025, tại 16 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, với 2.775 trẻ em tham gia cung cấp thông tin về thực trạng sử dụng các dịch vụ, ứng dụng trên môi trường mạng.

Kết quả đã có được bức tranh tổng thể về thực trạng, lợi ích và rủi ro khi trẻ em tham gia môi trường mạng. Bên cạnh đó các em cũng đưa ra những kiến nghị dành cho gia đình, nhà trường, cộng đồng, doanh nghiệp trong đó Nhà nước sẽ đóng vai trò chủ chốt trong bảo vệ trẻ em trên không gian mạng để cùng kiến tạo một môi trường mạng an toàn, lành mạnh cho mọi trẻ em.

Giải pháp bảo vệ trẻ em trên mạng

Trưởng Đại diện Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc tại Việt Nam bà Silvia Danailov cho rằng, môi trường trực tuyến vừa mang lại cơ hội vừa tiềm ẩn nhiều rủi ro cho trẻ em. Công nghệ kỹ thuật số đã trở thành phần quan trọng trong đời sống trẻ, giúp các em học tập, sáng tạo, kết nối bạn bè và khám phá thế giới xung quanh.

Nhờ công nghệ, trẻ em có thể thực hiện các quyền cơ bản như được tiếp cận thông tin, bày tỏ ý kiến và tham gia các hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, bà Danailov cũng cảnh báo trẻ có thể gặp nhiều nguy cơ, bao gồm: Vi phạm quyền riêng tư, đánh cắp danh tính, bị bắt nạt trực tuyến, tiếp xúc với nội dung độc hại hoặc nguy cơ bị bóc lột tình dục...

Để bảo vệ trẻ em được an toàn trên không gian mạng, bà Silvia Danailov, cho rằng, cần tập trung vào ba điểm chính:

Một là, nhận thức trẻ em không chỉ là đối tượng dễ bị tổn thương mà còn là trung tâm của các giải pháp. Theo nghiên cứu tại Việt Nam, khoảng 2% trẻ từ 15-17 tuổi từng chia sẻ hình ảnh hoặc video nhạy cảm để đổi lấy quà hay tiền, là hình thức bóc lột tình dục trực tuyến.

Hai là, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng đòi hỏi sự phối hợp của liên quốc gia. Không chính phủ nào có thể đảm bảo an toàn cho trẻ một mình; cần sự tham gia đồng bộ của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp công nghệ, tổ chức xã hội và các đối tác phát triển để tạo môi trường kỹ thuật số lành mạnh.

Ba là, khi bảo vệ trẻ khỏi rủi ro trực tuyến, cần đảm bảo trẻ vẫn có cơ hội học tập và phát triển.

Các chuyên gia đồng thuận cho rằng, giáo dục và trao quyền cho trẻ là giải pháp quan trọng. Trẻ cần được hướng dẫn không chia sẻ thông tin cá nhân, tránh kết bạn với người lạ và biết cách tìm kiếm sự giúp đỡ khi gặp khó khăn. Sự quan tâm, đồng hành của cha mẹ và giáo viên cũng đóng vai trò then chốt. Khi trẻ có hành vi tiêu cực trên mạng, cần phản ứng bằng tư vấn, hỗ trợ và giáo dục, thay vì chỉ trừng phạt.

Để trẻ em được phát triển lành mạn, ngày 1/6/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 830/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025”. Chương trình có “mục tiêu kép”: Bảo vệ quyền riêng tư của trẻ và ngăn chặn các hành vi xâm hại trực tuyến, đồng thời trang bị cho trẻ kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ phù hợp từng độ tuổi; xây dựng môi trường mạng lành mạnh, phát triển các sản phẩm, ứng dụng của người Việt nhằ phục vụ học tập, kết nối và giải trí sáng tạo cho trẻ.

Đặc biệt, ngày 25/10/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng diễn ra tại Hà Nội. Các chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh không gian mạng đang diễn biến phức tạp, xuyên quốc gia, việc các quốc gia ký Công ước là nỗ lực quan trọng để xây dựng không gian mạng an toàn, trong đó có chủ thể quan trọng của đất nước là đối tượng trẻ em sẽ được bảo vệ dựa trên pháp luật quốc tế.

Hy vọng rằng, với sự đồng hành của gia đình, nhà trường và cộng đồng, trẻ em sẽ có nhiều cơ hội phát triển toàn diện và được bảo vệ an toàn trên không gian mạng./.