Bảo vệ dữ liệu cá nhân của trẻ em trong thời đại số

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, Internet và các nền tảng trực tuyến đã đưa trẻ em trở thành một trong những nhóm người dùng tích cực nhất trên không gian mạng. Tuy nhiên, ở độ tuổi này, các em thường chưa có đủ nhận thức và kỹ năng cần thiết để hiểu rõ giá trị, cũng như những rủi ro tiềm ẩn gắn với dữ liệu cá nhân.

Trong khi đó, dữ liệu cá nhân của trẻ em lại mang tính nhạy cảm cao, có khả năng bị thu thập, phân tích và lưu trữ trong thời gian dài.

Những thông tin dữ liệu trên mạng xã hội có thể trở thành nguồn thông tin bị khai thác trong tương lai, ảnh hưởng đến quyền riêng tư, danh dự và sự an toàn của trẻ. Điều này khiến trẻ em trở thành một trong những nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong nền kinh tế dữ liệu hiện nay.

Những nguy cơ tiềm ẩn từ việc lạm dụng dữ liệu cá nhân của trẻ em

Trong môi trường số, dữ liệu cá nhân của trẻ em không chỉ dừng lại ở các thông tin định danh cơ bản như họ tên, tuổi, hình ảnh hay giọng nói, mà còn bao gồm dữ liệu hành vi, thói quen, sở thích, kết quả học tập, vị trí địa lý và lịch sử tương tác trực tuyến. Khi những dữ liệu này bị thu thập, chia sẻ hoặc sử dụng không đúng mục đích, trẻ em có thể đối mặt với nhiều nguy cơ nghiêm trọng.

Một trong những rủi ro lớn nhất là việc thương mại hóa dữ liệu cá nhân trẻ em nhằm phục vụ quảng cáo, gợi ý nội dung hoặc thao túng hành vi tiêu dùng. Bên cạnh đó, dữ liệu bị lộ lọt có thể bị lợi dụng cho các hành vi lừa đảo, giả mạo danh tính hoặc tiếp cận trẻ em với các nội dung không phù hợp.

Đặc biệt, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh, dữ liệu hình ảnh và giọng nói của trẻ em còn có thể bị sử dụng để tạo ra các sản phẩm giả mạo, gây tổn hại lâu dài về tâm lý và danh dự. Thực tế đã xuất hiện những trường hợp “bắt cóc ảo” thông qua việc giả giọng nói trẻ em để lừa đảo người thân, hay việc ghép ảnh nhạy cảm bằng công nghệ deepfake nhằm đe dọa, bắt nạt trên môi trường mạng, gây tổn hại lâu dài về tâm lý và danh dự cho trẻ

Nhận thức rõ những thách thức đặt ra, Việt Nam đã triển khai Chương trình Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025 như một trụ cột quan trọng trong chiến lược bảo vệ trẻ em trên không gian số.

Chương trình hướng tới mục tiêu bảo vệ thông tin cá nhân của trẻ em khi các em tiếp cận thông tin và tham gia các hoạt động trực tuyến; đồng thời chủ động ngăn chặn, xử lý các hành vi lợi dụng môi trường mạng để thực hiện các hành vi bị nghiêm cấm đối với trẻ em theo quy định của pháp luật [1].

Thực tiễn triển khai Chương trình giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy nhiều kết quả tích cực. Các hoạt động truyền thông, giáo dục kỹ năng số đã góp phần nâng cao nhận thức của trẻ em, phụ huynh và giáo viên về an toàn thông tin và quyền riêng tư trên môi trường mạng. Công tác phòng ngừa xã hội được chú trọng, giúp trẻ em sớm nhận diện rủi ro và hình thành thói quen sử dụng Internet an toàn hơn.

Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em 111 - Điểm tựa an toàn trên không gian mạng

Trong hệ sinh thái bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em 111 giữ vai trò là đầu mối tiếp nhận thông tin, phản ánh và hỗ trợ can thiệp các vụ việc liên quan đến xâm hại trẻ em, bao gồm cả các vấn đề về lộ lọt và xâm phạm dữ liệu cá nhân. Tổng đài hoạt động theo nguyên tắc bảo mật, bảo vệ danh tính của trẻ em và người cung cấp thông tin, đồng thời phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý kịp thời các vụ việc phát sinh.

Từ tháng 6/2021 đến tháng 6/2025, Tổng đài 111 đã tiếp nhận 2.439 cuộc gọi phản ánh về các vụ việc xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Đáng chú ý, trong nửa đầu năm 2025, số cuộc gọi liên quan đến nội dung bảo vệ trẻ em trên mạng có xu hướng gia tăng, cho thấy mức độ phức tạp của các rủi ro số mà trẻ em đang phải đối mặt [2].

Thông qua Chương trình Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025, cùng các kênh hỗ trợ như Tổng đài Quốc gia bảo vệ trẻ em 111, Việt Nam đang từng bước hình thành mô hình bảo vệ dữ liệu cá nhân trẻ em phù hợp với điều kiện thực tiễn, góp phần bảo đảm quyền trẻ em và xây dựng tương lai số an toàn cho thế hệ trẻ.

Bên cạnh đó, trẻ em nên được giáo dục và thực hành tư duy “Zero Trust” (không tin tưởng tuyệt đối) khi tiếp cận các nội dung và tương tác trực tuyến. Các em cần được hướng dẫn cách chọn lọc các thông tin, kết bạn, truy cập đường liên kết hay yêu cầu cung cấp dữ liệu cá nhân trên không gian mạng, kể cả khi các nội dung này được trình bày dưới hình thức quen thuộc.

Đồng thời, gia đình cũng cần áp dụng các biện pháp xác thực đa yếu tố đối với các tài khoản số mà trẻ em sử dụng. Việc kết hợp giữa giáo dục nhận thức và các giải pháp công nghệ trong phạm vi gia đình không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ lộ lọt dữ liệu cá nhân, mà còn góp phần xây dựng thói quen sử dụng Internet an toàn cho trẻ em ngay từ sớm.

Bảo vệ dữ liệu cá nhân của trẻ em trong thời đại số không chỉ là yêu cầu cấp thiết trước mắt, mà còn là đầu tư cho sự phát triển an toàn và bền vững của thế hệ công dân số tương lai./.

Tài liệu tham khảo:

1. Quyết định số 830/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chương trình bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021 - 2025.

2. Vietnamnet (2025), Gia tăng cuộc gọi tới Tổng đài 111 về nội dung bảo vệ trẻ em trên mạng, https://vietnamnet.vn/gia-tang-cuoc-goi-toi-tong-dai-111-ve-noi-dung-bao-ve-tre-em-tren-mang-2469115.html.