An ninh mạng - Trụ cột mới của an ninh quốc gia trong kỷ nguyên số

Sự gia tăng các cuộc tấn công mạng tinh vi hơn, cùng với căng thẳng địa chính trị ngày càng leo thang, đang đòi hỏi một sự thay đổi căn bản trong chiến lược: An ninh mạng phải được xem là thành phần cốt lõi của cả phòng thủ quốc gia lẫn ổn định toàn cầu.

Các mối đe dọa từ tấn công mạng ngày càng phức tạp và biến động khó lường.

Công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo sinh (GenAI), đang phát triển với tốc độ chóng mặt, không chỉ tăng cường khả năng phòng thủ mà còn trao cho tin tặc công cụ mạnh mẽ để tự động hóa và mở rộng quy mô tấn công.

GenAI giúp kẻ tấn công lan truyền thông tin sai lệch nhanh hơn, tạo ra các chiến dịch lừa đảo và giả mạo hình ảnh, giọng nói tinh vi hơn, đồng thời thiết kế mã độc có khả năng thích ứng để né tránh các biện pháp phòng vệ truyền thống.

Trong khi đó, lực lượng phòng thủ phải đối mặt với nhiều áp lực: Yêu cầu pháp lý khắt khe hơn, chuỗi cung ứng dễ tổn thương và tình trạng thiếu hụt nhân lực trầm trọng.

Hiện thế giới thiếu từ 2,8 đến 4,8 triệu chuyên gia an ninh mạng và 70% tổ chức thừa nhận khoảng trống này khiến họ dễ bị tấn công hơn. Căng thẳng địa chính trị càng khiến tình hình thêm nghiêm trọng.

Hàng loạt vụ tấn công trong thời gian gần đây đã cho thấy mức độ nguy hiểm và phá hoại của tội phạm mạng đối với hạ tầng trọng yếu và an toàn công cộng.

Nhiều bệnh viện, sân bay, hệ thống điện, nước trên các châu lục đã phải tạm ngừng hoạt động, hủy chuyến bay hoặc trì hoãn chăm sóc y tế khẩn cấp vì bị tấn công mạng. Những sự cố này cho thấy tính mong manh của các hệ thống nền tảng cho xã hội hiện đại, từ giao thông, y tế đến năng lượng và tài chính.

Trong lĩnh vực y tế, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng, sự phát triển của công nghệ, bao gồm cả tấn công mạng, đã “định nghĩa lại bức tranh mối đe dọa sinh học”, khi tin tặc có thể truy cập dữ liệu nghiên cứu nhạy cảm, phá hoại hệ thống bảo mật phòng thí nghiệm hoặc thực hiện hành vi gián điệp, phá hoại và đánh cắp dữ liệu.

Theo Báo cáo Triển vọng An ninh mạng Toàn cầu 2025, 72% lãnh đạo cho biết, rủi ro mạng đã tăng trong năm qua và gần 60% cho rằng căng thẳng địa chính trị đang tác động trực tiếp đến chiến lược an ninh mạng của họ. 1/3 CEO coi gián điệp mạng và đánh cắp tài sản trí tuệ là mối quan ngại hàng đầu, trong khi 45% khác lo ngại nguy cơ tấn công gây gián đoạn hoạt động kinh doanh.

"Con dao hai lưỡi" mang tên GenAI

GenAI là một công cụ vừa mang đến cơ hội, vừa tiềm ẩn rủi ro lớn. Trong khi tội phạm mạng đang tận dụng AI để triển khai các chiến dịch tấn công tinh vi hơn, công nghệ này cũng mang lại cho lực lượng phòng thủ những công cụ mạnh mẽ như phát hiện bất thường theo thời gian thực, tự động hóa phản ứng trước sự cố và mô phỏng các kịch bản tấn công phức tạp để nâng cao khả năng phục hồi.

Tuy nhiên, lợi ích này không được phân bổ đồng đều. Các tập đoàn lớn và quốc gia phát triển có khả năng đầu tư vào hệ thống phòng thủ dựa trên AI, trong khi doanh nghiệp nhỏ và các cơ quan công vẫn bị ràng buộc bởi hạ tầng cũ và thiếu nhân lực chuyên môn.

Khoảng cách này đang tạo ra sự bất cân bằng trong khả năng ứng phó toàn cầu, khiến nhiều khu vực trở thành “điểm yếu” trong mạng lưới phòng thủ chung.

Một số quốc gia đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách đó và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) là ví dụ tiêu biểu. UAE nhận thấy rằng, khả năng phục hồi không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là vấn đề xã hội, đòi hỏi sự nhận thức và tham gia của toàn dân.

Đầu năm 2025, UAE công bố Chiến lược An ninh mạng Quốc gia 2025-2031 với năm trụ cột: Quản trị, bảo vệ, đổi mới, phát triển năng lực và hợp tác. Đồng thời, UAE phối hợp cùng Hội đồng Tawazun và Tập đoàn Lockheed Martin thành lập Trung tâm Xuất sắc về An ninh mạng (Cybersecurity Centre of Excellence) nhằm nâng cao năng lực trong nước và tiếp cận chuẩn mực quốc tế. UAE còn tiên phong triển khai mô hình hợp tác “Nhà nước - Doanh nghiệp - Người dân”, đưa giáo dục an ninh mạng vào trường học, tổ chức diễn tập mạng quốc gia và thúc đẩy hợp tác công - tư toàn diện.

Đưa an ninh mạng vào trọng tâm quản trị quốc gia

Việc xem an ninh mạng như một phần của an ninh quốc gia không chỉ là thay đổi về ngôn từ mà đòi hỏi một sự tái tư duy toàn diện về quản trị, chính sách và đầu tư.

Các quốc gia cần lồng ghép giám sát rủi ro mạng ở cấp hội đồng quản trị trong mọi lĩnh vực trọng yếu, bảo đảm ngân sách ổn định và lâu dài để đầu tư vào hạ tầng, nhân lực và đổi mới công nghệ, đồng thời thường xuyên tiến hành diễn tập mô phỏng tấn công quy mô quốc gia nhằm đánh giá khả năng sẵn sàng và phản ứng trong các tình huống khẩn cấp.

Cùng với đó, việc tăng cường chia sẻ thông tin tình báo xuyên biên giới và phối hợp ứng phó khủng hoảng là yếu tố then chốt để ngăn chặn các sự cố cục bộ lan rộng thành khủng hoảng toàn cầu. Đây là sự chuyển mình tất yếu trong tư duy an ninh quốc gia, khi năng lực phục hồi số trở thành nền tảng của sức mạnh kinh tế và ổn định địa chính trị.

An ninh mạng đang bước vào giai đoạn phức tạp chưa từng có, nơi các biện pháp phòng thủ truyền thống không còn đủ mạnh. Dù phòng thủ tập thể không phải là giải pháp vạn năng, nó có thể giảm thiểu tác động của các cuộc tấn công và củng cố ổn định toàn cầu. Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), thông qua Trung tâm An ninh mạng (Centre for Cybersecurity) đóng vai trò cầu nối giữa khu vực công và tư để tăng cường niềm tin và xây dựng các khung hành động cụ thể.

Sáng kiến Partnership against Cybercrime của WEF quy tụ hơn 40 tổ chức quốc tế nhằm chia sẻ thông tin và triệt phá các mạng lưới tội phạm mạng toàn cầu, trong khi Cybercrime Atlas (nền tảng hợp tác tình báo) đã lập bản đồ hàng nghìn hoạt động tội phạm mạng, hỗ trợ cơ quan thực thi pháp luật và doanh nghiệp tháo dỡ hạ tầng tội phạm số.

Không gian mạng giờ đây là tuyến đầu của phòng thủ quốc gia và là mặt trận mới của cạnh tranh địa chính trị. Việc tích hợp an ninh mạng vào chiến lược quốc gia, cơ cấu quản trị thể chế và chính sách đối ngoại sẽ giúp các quốc gia dẫn đầu và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Khi cộng đồng quốc tế hướng đến Hội nghị An ninh mạng Toàn cầu 2025, thông điệp rõ ràng nhất được khẳng định: Ổn định địa chính trị và khả năng phục hồi kỹ thuật số là hai mặt không thể tách rời và hợp tác chính là tuyến phòng thủ mạnh mẽ nhất của nhân loại./.