Xét trong lịch sử sinh tồn và phát triển của các quốc gia - dân tộc cũng như trong phần lớn lịch sử loài người, trí thức đều có vai trò rất quan trọng. Đội ngũ trí thức Việt Nam trong lịch sử được quy định và chi phối bởi bốn yếu tố cơ bản: có bệ đỡ là nông nghiệp - nông thôn - nông dân, nhà nước quân chủ chuyên chế tập quyền theo mô hình trọng dụng nhân tài, cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm, chỉ số cao của di động xã hội theo chiều dọc. Bốn yếu tố này đã quy định nên những đặc điểm chính (cả ưu điểm và nhược điểm) của đội ngũ trí thức Việt Nam và định vị vai trò, vị thế lịch sử của đội ngũ này. Nhận diện những yếu tố nêu trên và đặc biệt là hiểu rõ những đặc điểm của đội ngũ trí thức trong xã hội Việt Nam truyền thống chính là rút ra những bài học cho chính sách phát triển đội ngũ trí thức hiện nay.