Hợp tác xã du lịch xanh thúc đẩy bảo tồn văn hóa dân tộc và phát triển cộng đồng

Vừa bảo tồn vừa tạo sinh kế

Một minh chứng nổi bật là mô hình HTX du lịch cộng đồng tại Làng Gò Cỏ, tỉnh Quảng Ngãi được chọn là một trong sáu điểm đến nông thôn tiêu biểu được UNTourism (Tổ chức Du lịch Thế giới) đề cử vào danh sách “Best Tourism Village 2025” - giải thưởng cao nhất cho du lịch cộng đồng toàn cầu năm 2025. Đây là kết quả hợp tác giữa người dân địa phương và HTX du lịch cộng đồng, nhằm phát triển dịch vụ du lịch trải nghiệm, gắn với văn hóa nghề truyền thống và cảnh quan nông thôn.

Không chỉ dừng ở danh hiệu, nhiều HTX du lịch cộng đồng tại Việt Nam đang thực sự đem lại hiệu quả kinh tế cho thành viên và cộng đồng dân tộc thiểu số. Điển hình là Co Tu Tourism Cooperative ở huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam (trước sáp nhập) - một HTX đã vinh dự đoạt ASEAN Tourism Award 2025 ở hạng mục du lịch cộng đồng. HTX không chỉ tổ chức hoạt động du lịch trải nghiệm, lưu trú homestay và ẩm thực đặc sản, mà còn triển khai kết nối tiêu thụ sản phẩm thủ công và nông sản địa phương, tạo chuỗi giá trị kinh tế vững chắc cho các hộ gia đình.

Hợp tác xã vừa tập trung phát triển kinh doanh dịch vụ “experience tourism” - nơi du khách có thể tham gia các hoạt động truyền thống của cộng đồng Co Tu, vừa khai thác các sản phẩm thủ công bản địa để giới thiệu tới thị trường rộng lớn hơn. Việc này không chỉ tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho các thành viên mà còn góp phần giữ gìn các giá trị văn hóa dân tộc đặc sắc như dệt thổ cẩm, ẩm thực, lễ hội truyền thống.

Du lịch xanh và bảo tồn văn hóa truyền thống

Bối cảnh phát triển du lịch Việt Nam đang dịch chuyển rõ nét theo hướng “xanh”, “bền vững” và “có trách nhiệm”. Du lịch cộng đồng và du lịch xanh được xem là những trụ cột quan trọng, khi hướng tới giảm áp lực lên các trung tâm du lịch lớn và khai thác lợi thế tự nhiên, văn hoá đặc trưng từng vùng. Các sản phẩm du lịch nông nghiệp, du lịch trải nghiệm văn hóa, du lịch sinh thái nông thôn ngày càng thu hút du khách mong muốn trải nghiệm chân thực cuộc sống và văn hóa của dân tộc thiểu số.

Đơn cử, các HTX và THT du lịch cộng đồng thường tổ chức các hoạt động như làng nghề truyền thống, thị trường sản phẩm nông nghiệp bản địa, đêm thổ cẩm, múa hát dân gian, hoặc trải nghiệm tham gia sản xuất nông nghiệp trực tiếp với nông dân. Đây là cách duy trì bản sắc văn hóa đặc trưng, tạo ra trải nghiệm sâu sắc nhất với du khách mà vẫn giữ được yếu tố bền vững thuần túy.

Các mô hình HTX còn mang lại tác động kinh tế rõ rệt cho cộng đồng. Không ít HTX du lịch cộng đồng liên kết với nhau để tăng số lượt khách và nâng cao chất lượng dịch vụ, giúp người dân địa phương có thêm thu nhập từ kinh doanh lưu trú, hướng dẫn viên, ẩm thực và sản phẩm thủ công. Họ không chỉ là người cung cấp dịch vụ mà còn là người chủ động điều hành, xây dựng điểm đến và định hướng phát triển sản phẩm phù hợp với xu thế du lịch xanh.

Việc phát triển du lịch cộng đồng còn giúp giữ gìn môi trường tự nhiên của các vùng đặc biệt là miền núi, ven sông hay vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhờ lợi ích kinh tế từ du lịch, nhiều địa phương đã có động lực mạnh hơn trong xây dựng cảnh quan, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và nâng cao nhận thức bảo tồn truyền thống. Các mô hình HTX cũng thường xuyên phối hợp với cơ quan chức năng địa phương để tổ chức các hoạt động bảo vệ môi trường, trồng cây xanh, và sử dụng nguồn nguyên liệu thân thiện môi trường trong dịch vụ du lịch.

Gắn kết nông sản OCOP với du lịch cộng đồng

Một hướng đi hiệu quả khác là liên kết du lịch cộng đồng với sản phẩm OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) để gia tăng giá trị. Nhiều điểm đến hiện nay kết hợp đưa sản phẩm nông nghiệp đặc sản, thủ công mỹ nghệ và trải nghiệm trồng trọt vào gói dịch vụ du lịch, giúp người dân không chỉ đón khách mà còn bán được sản phẩm nông nghiệp với giá tốt hơn. Điều này tạo ra chuỗi giá trị gắn với bảo tồn văn hóa, nâng cao giá trị nông sản địa phương và tạo thêm sinh kế lâu dài cho người dân vùng cao hay các cộng đồng dân tộc ít người.

Ở nhiều làng nghề truyền thống, như làng nghề mây tre đan, dệt thổ cẩm ở vùng Tây Bắc hay nghề khai thác sản phẩm nước mắm truyền thống miền Trung, HTX du lịch cộng đồng đã xây dựng chương trình kết nối giữa trải nghiệm du lịch và mua sắm sản phẩm truyền thống. Du khách không chỉ xem nghề hiện hữu mà còn có thể tham gia trải nghiệm và mua sản phẩm trực tiếp từ người làm, qua đó góp phần bảo tồn nghề truyền thống.

Bài học từ mô hình cộng đồng vùng cao và hướng tới tương lai bền vững

Một mô hình đáng chú ý khác được ghi nhận là Triêm Tây Community Tourism Cooperative - nơi người dân phát triển du lịch trải nghiệm gắn với nghề truyền thống, chuỗi hoạt động từ nấu ăn bản địa, đánh bắt, nghề thủ công truyền thống đến môi trường sinh thái giữ rừng, giữ nguồn nước. Qua sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế như Tổ chức Lao động Quốc tế và UNESCO, HTX này phát triển sản phẩm du lịch hấp dẫn cả khách nội địa và quốc tế, đồng thời đảm bảo người dân có lợi ích trực tiếp từ du lịch.

Thống kê và các ví dụ mô hình thực tiễn cho thấy, du lịch cộng đồng không chỉ đơn thuần là dịch vụ nghỉ dưỡng, mà là công cụ để giữ gìn bản sắc văn hóa, tái sinh nghề truyền thống và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng địa phương. Khi người dân trực tiếp tham gia sản xuất sản phẩm du lịch và dịch vụ, lợi ích kinh tế từ du lịch được phân bổ công bằng hơn và trở thành động lực để phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Nhìn chung, HTX và THT du lịch cộng đồng đã và đang chứng minh là lực lượng nòng cốt trong phát triển du lịch xanh, bảo tồn văn hóa dân tộc. Với sự hỗ trợ từ chính sách phát triển du lịch bền vững của Nhà nước và xu hướng tăng trưởng xanh toàn cầu, mô hình này sẽ tiếp tục được nhân rộng, góp phần phát huy giá trị văn hóa truyền thống, bảo vệ môi trường và tạo nên những điểm đến hấp dẫn trong bản đồ du lịch Việt Nam.

BL