Xử lý chất thải hữu cơ, phát triển sinh khối: Giải pháp xây dựng nông thôn mới xanh và bền vững
Đồng bằng sông Hồng là một trong những vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của cả nước, nơi tập trung mật độ cao các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi... Sự phát triển mạnh mẽ của nông nghiệp đã đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế và đảm bảo an ninh lương thực, song cũng đồng thời làm gia tăng áp lực lên môi trường sinh thái. Chất thải hữu cơ phát sinh từ sản xuất nông nghiệp, nếu không được quản lý và xử lý hiệu quả, sẽ trở thành nguồn gây ô nhiễm nghiêm trọng đối với đất, nước, không khí và sức khỏe cộng đồng.
Trong trồng trọt, việc sử dụng phân bón hóa học mất cân đối và lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật không chỉ làm suy thoái đất, ô nhiễm nguồn nước mà còn khiến một lượng lớn vật tư đầu vào không được cây trồng hấp thụ, gây lãng phí và phát thải ra môi trường.
Bên cạnh đó, các phụ phẩm như rơm rạ, thân lá cây trồng phát sinh với khối lượng lớn nhưng chủ yếu vẫn bị đốt bỏ hoặc thải ra môi trường.
Đối với chăn nuôi, lượng phân thải, nước thải và chất độn chuồng chứa nhiều chất hữu cơ, kim loại nặng và vi sinh vật gây bệnh, nếu xử lý không đúng kỹ thuật sẽ làm gia tăng ô nhiễm và phát thải khí nhà kính, đặc biệt là N₂O và CH₄ - những loại khí có khả năng gây hiệu ứng nhà kính mạnh.
Trong bối cảnh đó, xử lý chất thải hữu cơ gắn với tạo sinh khối có giá trị dinh dưỡng được xem là giải pháp cơ bản, phù hợp với định hướng phát triển nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn và tăng trưởng xanh.
Sinh khối, với bản chất là các vật chất có nguồn gốc sinh học, có khả năng tái tạo và chuyển hóa thành năng lượng hoặc sản phẩm hữu ích, đóng vai trò quan trọng trong việc tận dụng hiệu quả nguồn chất thải nông nghiệp.
Thông qua quá trình sinh học, sinh khối từ phụ phẩm trồng trọt và chất thải chăn nuôi có thể được chuyển hóa thành phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi hoặc năng lượng tái tạo, qua đó vừa giảm ô nhiễm môi trường, vừa gia tăng giá trị kinh tế.
Thực tiễn tại các hợp tác xã nông nghiệp vùng Đồng bằng sông Hồng cho thấy, mỗi năm lượng chất thải phát sinh là rất lớn, song tỷ lệ được tái sử dụng vẫn còn khiêm tốn.
Một số hợp tác xã đã bước đầu áp dụng các mô hình xử lý chất thải như ủ phân hữu cơ cao nhiệt, xử lý bằng biogas, đệm lót sinh học, nuôi giun trùn quế hoặc tái sử dụng phụ phẩm làm phân bón và thức ăn chăn nuôi.
Các mô hình này không chỉ giúp giảm lượng chất thải xả ra môi trường mà còn tạo thêm nguồn thu, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập cho thành viên hợp tác xã.
Tuy nhiên, việc triển khai các giải pháp xử lý chất thải hữu cơ tại các hợp tác xã vẫn gặp nhiều khó khăn. Hệ thống chính sách, pháp luật và các văn bản hướng dẫn còn thiếu đồng bộ, chưa đủ cụ thể để hợp tác xã và người dân dễ dàng áp dụng.
Công nghệ xử lý chất thải còn hạn chế, mức độ cơ giới hóa và tự động hóa thấp, chi phí đầu tư và vận hành cao. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ kỹ thuật còn thiếu và yếu, trong khi công tác kiểm soát môi trường tại một số cơ sở xử lý chưa được chú trọng đúng mức.
Để thúc đẩy xử lý chất thải hữu cơ gắn với tạo sinh khối trong các hợp tác xã vùng Đồng bằng sông Hồng, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: Hoàn thiện khung chính sách và chế tài pháp luật; tăng cường đầu tư cho khoa học, công nghệ và đào tạo nhân lực; đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về nông nghiệp tuần hoàn; đồng thời nhân rộng các mô hình xử lý chất thải hiệu quả.
Đây không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường, mà còn là hướng đi tất yếu nhằm xây dựng nền nông nghiệp bền vững, hiện đại và có khả năng thích ứng cao với biến đổi khí hậu trong tương lai./.