Hà Nội: Bước tiến trong công tác giảm nghèo bền vững

Ở tầm quốc gia, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đã được Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư, xác định rõ yêu cầu giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững và tập trung nguồn lực có trọng tâm, trọng điểm.

Cùng với đó, chuẩn nghèo đa chiều và quy trình rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo được thống nhất bằng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tạo hành lang để các địa phương triển khai đồng bộ, minh bạch, sát thực tiễn.

Trên nền tảng chung ấy, Hà Nội triển khai các chính sách đặc thù, phù hợp đặc điểm một đô thị lớn, chi phí sinh hoạt cao và yêu cầu an sinh mang tính “dự phòng” cho nhóm yếu thế.

Phân cấp mạnh, sát cơ sở, tăng hiệu lực thực thi

Một trong những điểm nhấn thời gian qua là cách Hà Nội tổ chức thực hiện nhiệm vụ giảm nghèo theo hướng “điểm đến là cơ sở”. Khi phân cấp, phân quyền được đẩy mạnh, cấp xã, phường có thêm điều kiện chủ động rà soát, cập nhật biến động đời sống dân cư; kịp thời nắm những “túi nghèo” còn tiềm ẩn, những hộ có nguy cơ tái nghèo do bệnh tật, mất việc, thiên tai, hỏa hoạn…

Quy trình rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hằng năm được thực hiện theo khung quy định thống nhất của Chính phủ, vừa bảo đảm chặt chẽ, vừa tạo cơ sở để chính sách đến đúng đối tượng.

Đi cùng phân cấp là tăng cường hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc ngay tại địa bàn. Các đoàn công tác, tổ hỗ trợ chuyên môn được tổ chức theo hướng “cầm tay chỉ việc”, hướng dẫn lập danh sách, thẩm định nhu cầu hỗ trợ nhà ở, y tế, giáo dục; kết nối các nguồn lực, nhất là nguồn xã hội hóa; đồng thời giám sát tính công khai, minh bạch của quá trình bình xét.

Cách làm này góp phần giảm độ trễ chính sách, hạn chế tình trạng “đủ hồ sơ nhưng thiếu hỗ trợ” hoặc hỗ trợ dàn trải mà không tạo chuyển biến về chất.

Trong bức tranh giảm nghèo của Thủ đô, những địa bàn từng rất khó khăn ở khu vực ngoại thành cho thấy một quy luật, muốn giảm nghèo bền vững phải bắt đầu từ hạ tầng thiết yếu và điều kiện sản xuất.

Những vùng thấp trũng, canh tác bấp bênh, thường xuyên ngập úng từng khiến nhiều hộ chỉ làm được một vụ, thu nhập hạn chế. Khi hệ thống đê bao, thủy lợi, tiêu thoát nước được đầu tư, người dân có điều kiện canh tác ổn định hơn, mở rộng vụ mùa, tăng năng suất.

Từ hạ tầng đó, sinh kế mới được hình thành, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi, phát triển nghề phụ, dịch vụ nhỏ; nhiều lao động nông thôn tận dụng thời gian nông nhàn tham gia chuỗi cung ứng đô thị (ẩm thực, dịch vụ), tạo thêm nguồn thu.

Giảm nghèo ở đô thị đặc biệt như Hà Nội không thể chỉ trông vào trợ cấp. Trợ giúp xã hội là “tấm lưới an toàn” cần thiết, nhưng để thoát nghèo bền vững, phải có “đường đi” bằng việc làm, sinh kế, năng lực sản xuất và khả năng thích ứng của từng hộ.

Đây cũng là tinh thần xuyên suốt của giảm nghèo đa chiều, không chỉ đo bằng thu nhập mà còn tính đến mức độ tiếp cận các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin.

Nhiều chính sách đặc thù

Đặc điểm của Hà Nội là mức sống bình quân và chi phí sinh hoạt cao; do đó, nếu chỉ áp dụng chuẩn nghèo chung, có thể bỏ sót những hộ “trên chuẩn nhưng dưới mức an toàn”, dễ tổn thương trước biến động.

Vì vậy, thành phố xây dựng chính sách đặc thù để triển khai mục tiêu giảm nghèo bền vững giai đoạn 2022-2025, trong đó có các nhóm hỗ trợ thiết thực như: Hỗ trợ bằng tiền theo mức chuẩn; hỗ trợ bảo hiểm y tế, học phí; khuyến khích hộ đủ điều kiện chủ động đăng ký thoát nghèo, thoát cận nghèo; đồng thời lồng ghép các chương trình trợ giúp nhằm ngăn tái nghèo.

Đồng thời, Hà Nội ban hành và triển khai chính sách trợ giúp xã hội với mức chuẩn riêng của thành phố, mở rộng diện bao phủ cho nhóm yếu thế, qua đó tăng khả năng chống đỡ trước rủi ro.

Đáng chú ý, hệ thống văn bản của Hà Nội tiếp tục được cập nhật theo yêu cầu thực tiễn; gần đây, thành phố ban hành nghị quyết mới về mức chuẩn trợ giúp xã hội và chính sách trợ giúp xã hội áp dụng cho giai đoạn tiếp theo, cho thấy cách tiếp cận an sinh theo hướng chủ động, dài hạn.

Cách làm của Hà Nội cũng phản ánh rõ một chuyển động trong tư duy quản trị, thay vì chỉ “chạy theo con số” giảm nghèo, thành phố hướng tới nâng chất lượng cuộc sống và năng lực tự chủ của người dân. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều nghiên cứu, tổng kết chính sách đánh giá Hà Nội là địa phương triển khai giảm nghèo với cơ chế đặc thù, linh hoạt, dựa trên điều kiện đô thị và yêu cầu công bằng xã hội.

Huy động nguồn lực xã hội

Giảm nghèo bền vững cần nguồn lực lớn và bền bỉ. Bên cạnh ngân sách nhà nước, Hà Nội chú trọng huy động nguồn lực xã hội thông qua các quỹ an sinh, chương trình hỗ trợ nhà ở, sinh kế, học bổng, chăm sóc sức khỏe.

Một trong những mũi nhọn được đẩy mạnh là hỗ trợ nhà ở cho hộ khó khăn. Thực tế cho thấy, với nhiều hộ, một căn nhà an toàn là điều kiện tối thiểu để ổn định cuộc sống, yên tâm lao động, học tập, tránh “nghèo chồng nghèo” do rủi ro thiên tai, tai nạn.

Các thông tin từ cổng thông tin của thành phố về hoạt động an sinh cho thấy, việc hỗ trợ xây dựng, sửa chữa hàng trăm căn nhà cho hộ nghèo, hộ cận nghèo đã góp phần cải thiện điều kiện sống và kéo giảm tỷ lệ hộ nghèo theo thống kê của địa phương.

Tuy nhiên, điều đáng nói không chỉ là số lượng hỗ trợ, mà là cơ chế phối hợp: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư cùng tham gia, tạo nên “mạng lưới sẻ chia” có tổ chức, có giám sát, có tổng kết. Khi an sinh trở thành trách nhiệm chung, sự hỗ trợ không bị đứt đoạn; người được giúp cũng nhận được sự đồng hành để vươn lên, thay vì tâm lý trông chờ.

Giảm nghèo đa chiều cũng đặt ra yêu cầu mới về quản trị dữ liệu, cần phải đầy đủ, cập nhật, có khả năng đối chiếu, tránh trùng lặp và hạn chế sai lệch. Chính phủ đã quy định quy trình rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hằng năm, là căn cứ để công bố kết quả và thực hiện chính sách. Ở cấp trung ương, cơ quan chuyên môn công bố kết quả rà soát theo chuẩn nghèo đa chiều cho từng năm, làm cơ sở so sánh, đánh giá xu hướng giảm nghèo trên cả nước.

Với Hà Nội, yêu cầu minh bạch càng quan trọng vì tốc độ đô thị hóa nhanh, biến động dân cư lớn, nhiều nhóm lao động nhập cư, lao động phi chính thức dễ rơi vào tình trạng thiếu an sinh khi gặp biến cố.

Do đó, việc rà soát cần cơ chế phát hiện sớm, hỗ trợ sớm, một người mất việc, một gia đình có người bệnh nặng, một hộ gặp hỏa hoạn… đều có thể là “điểm gãy” dẫn đến tái nghèo. Từ góc nhìn phát triển bao trùm, giảm nghèo không chỉ là kéo giảm tỷ lệ hộ nghèo, mà còn là giảm rủi ro rơi vào nghèo.

Mục tiêu cao hơn “không còn hộ nghèo”

Trong hành trình phát triển, “không còn hộ nghèo” là một dấu mốc quan trọng, nhưng không phải điểm kết thúc. Mục tiêu cao hơn là xây dựng một Thủ đô bao trùm, nơi mọi người dân, nhất là nhóm yếu thế, có cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng, dịch vụ y tế, việc làm bền vững, nhà ở an toàn và môi trường sống phù hợp.

Để đạt mục tiêu ấy, Hà Nội cần tiếp tục kiên trì những nhóm giải pháp then chốt:

Đầu tư hạ tầng gắn sinh kế ở các vùng ngoại thành còn khó khăn, thủy lợi, tiêu thoát nước, giao thông nội đồng, hạ tầng số phục vụ học tập và tiếp cận dịch vụ.

Phát triển việc làm bền vững, nhất là cho lao động nông thôn chuyển dịch sang phi nông nghiệp; kết nối đào tạo nghề với nhu cầu thị trường.

Tăng độ bao phủ trợ giúp xã hội, cập nhật chuẩn trợ giúp phù hợp mức sống đô thị và diễn biến giá cả; triển khai các chính sách mới theo lộ trình đã ban hành.

Nâng chất lượng quản trị dữ liệu giảm nghèo, bảo đảm rà soát đúng quy trình, cập nhật biến động và giám sát cộng đồng.

Huy động nguồn lực xã hội hóa có trọng tâm, ưu tiên nhà ở, y tế, giáo dục và hỗ trợ sinh kế cho nhóm dễ tổn thương.

Giảm nghèo bền vững, suy cho cùng, là thước đo của một mô hình phát triển nhân văn và hiệu quả. Khi phân cấp được thực thi mạnh mẽ, chính sách đặc thù được thiết kế sát thực tế, hạ tầng thiết yếu được ưu tiên, và cộng đồng cùng chung tay, mục tiêu phát triển bao trùm không còn là khẩu hiệu./.

VH