Hợp tác xã - Đòn bẩy đưa nông thôn mới chuyển mình bền vững

“Rào cản” Tiêu chí 13 và lời giải từ hợp tác xã

Theo Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021-2025, cùng các văn bản hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Tiêu chí số 13 đặt ra yêu cầu khá cao: xã đạt chuẩn NTM phải có ít nhất 50% số hộ dân tham gia liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm và có tối thiểu một mô hình HTX hoặc tổ hợp tác hoạt động hiệu quả trên địa bàn.

Đây được xem là một trong những tiêu chí khó đối với nhiều địa phương, do sản xuất nông nghiệp vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ; tư duy sản xuất tự phát còn phổ biến; không ít hộ nông dân chưa mạnh dạn tham gia liên kết, chưa gắn chặt với thị trường. Hệ quả là tình trạng đầu ra bấp bênh, “được mùa mất giá”, thu nhập thiếu ổn định vẫn diễn ra ở nhiều nơi, khiến quá trình hoàn thành Tiêu chí 13 gặp nhiều trở ngại.

Trước thực tế đó, phát triển hợp tác xã (HTX) và liên hiệp HTX được xác định là “chìa khóa” để tháo gỡ nút thắt. Không chỉ giúp các xã hoàn thành Tiêu chí 13, mô hình HTX còn góp phần quan trọng vào việc chuyển từ sản xuất manh mún, tự phát sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn, có tổ chức, gắn với chuỗi giá trị và nhu cầu thị trường.

Thông qua HTX, nông dân được tập hợp lại để sản xuất theo quy trình thống nhất, được hỗ trợ về giống, vật tư, kỹ thuật canh tác, đồng thời tham gia sâu hơn vào các khâu thu mua, sơ chế, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Khi phát triển lên mô hình liên hiệp HTX, quy mô và năng lực cạnh tranh tiếp tục được nâng cao, tạo điều kiện để nông dân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị hiện đại.

Hiệu quả thực tiễn từ các mô hình hợp tác xã

Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, nơi nào làm tốt công tác phát triển HTX, nơi đó tỷ lệ hộ dân tham gia liên kết sản xuất - tiêu thụ tăng mạnh, có nơi đạt 80-90%, vượt xa ngưỡng tối thiểu 50% theo quy định. Nhiều xã không chỉ có một mà có hàng chục HTX, liên hiệp HTX hoạt động hiệu quả, trở thành lực lượng nòng cốt trong tổ chức sản xuất nông nghiệp.

Đặc biệt, việc tham gia HTX giúp nâng cao giá trị nông sản thông qua thực hiện truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất, tham gia Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), xuất khẩu và tiêu thụ ổn định qua hợp đồng liên kết, giúp nông sản thoát khỏi tình trạng “được mùa mất giá”.

Theo báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025, cả nước hiện có khoảng 22.289 HTX nông nghiệp đang hoạt động. Nhiều HTX đã chủ động chuyển đổi mô hình, mở rộng ngành nghề, tăng cường liên kết sản xuất - tiêu thụ theo chuỗi giá trị, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất, cũng như tập trung phát triển sản phẩm đạt chuẩn OCOP.

Hơn 3.000 hợp tác xã tham gia OCOP - lan tỏa giá trị nông thôn

Một điểm nhấn quan trọng trong phát triển kinh tế tập thể gắn với xây dựng NTM là sự tham gia ngày càng sâu rộng của các HTX vào Chương trình OCOP. Hiện cả nước có hơn 3.000 HTX tham gia sản xuất sản phẩm OCOP, với hàng nghìn sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên.

Các sản phẩm OCOP không chỉ từng bước khẳng định chất lượng, mẫu mã và giá trị trên thị trường trong nước, mà còn được người tiêu dùng quốc tế biết đến. Nhiều sản phẩm OCOP đã trở thành “đại sứ” văn hóa, mang theo những câu chuyện nhân văn về vùng đất, con người, truyền thống và bản sắc của từng địa phương, góp phần quảng bá hình ảnh nông thôn Việt Nam năng động, sáng tạo nhưng vẫn đậm đà bản sắc.

Song song với đó, du lịch nông nghiệp, nông thôn cũng có bước phát triển tích cực, gắn với hoạt động của HTX, sản phẩm OCOP và bản sắc văn hóa địa phương.

Theo báo cáo của các địa phương, hiện cả nước có khoảng hơn 580 mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đang hoạt động, tập trung chủ yếu tại khu vực miền núi phía Bắc và Đồng bằng sông Cửu Long. Trong đó, có 382 điểm du lịch nông thôn được UBND cấp tỉnh công nhận, với nhiều mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn đã thành công và có sự lan tỏa, hình thành các điểm đến hấp dẫn, góp phần tạo việc làm phi nông nghiệp, tăng thu nhập, đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo tồn cảnh quan, môi trường và giá trị văn hóa nông thôn.

Không chỉ đóng góp cho phát triển kinh tế, các HTX còn tham gia tích cực giải quyết các vấn đề xã hội ở nông thôn. HTX hoạt động ổn định, có lãi không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho thành viên, mà còn tạo nguồn lực đầu tư mở rộng sản xuất, đóng góp xây dựng hạ tầng, tham gia các hoạt động cộng đồng, hỗ trợ hộ nghèo, gia đình chính sách. Qua đó, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, củng cố niềm tin của nông dân vào mô hình kinh tế tập thể.

Với sự chuyển mình mạnh mẽ của kinh tế tập thể, phát triển HTX và Liên hiệp HTX đang mở ra triển vọng tươi sáng cho nông thôn Việt Nam. Đây chính là nền tảng vững chắc để các địa phương tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu đến năm 2030, hướng tới mục tiêu xây dựng nông thôn giàu mạnh, văn minh, hiện đại và bền vững.

Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, yêu cầu đặt ra là tiếp tục đổi mới tư duy, nâng cao chất lượng hoạt động của HTX. Khi HTX thực sự trở thành điểm tựa vững chắc cho nông dân, nông thôn mới không chỉ dừng lại ở những con số hay danh hiệu, mà sẽ là sự chuyển biến thực chất, toàn diện trong đời sống của mỗi người dân./.

Ánh Dương