Triển khai phân loại rác sinh hoạt tại nguồn ở nông thôn nhằm tăng tỷ lệ xử lý an toàn

Trong năm 2025, tiêu chí môi trường tiếp tục là một trong những nhóm tiêu chí thách thức nhất đối với các xã nông thôn mới, đặc biệt tại các khu vực có mật độ dân cư cao hoặc hoạt động sản xuất kinh doanh phát triển nhanh.

Lượng rác sinh hoạt phát sinh lớn nhưng thói quen xử lý rác chưa đồng đều giữa các vùng khiến nhiều địa phương phải điều chỉnh lại cách tiếp cận, chuyển từ “thu gom - vận chuyển - xử lý” sang mô hình “giảm thiểu - phân loại - xử lý tại chỗ”. Chính vì vậy, phân loại rác tại nguồn trở thành giải pháp trọng tâm để giảm khối lượng rác phải thu gom, hạ chi phí vận chuyển và từng bước hình thành nếp sống văn minh nông thôn.

Các cơ quan chuyên môn cho biết, nhiều xã khi rà soát tiêu chí môi trường đã nhận thấy phần lớn khó khăn xuất phát từ việc rác thải sinh hoạt tăng nhanh trong khi hạ tầng xử lý tập trung còn hạn chế.

Để giải quyết bài toán này, các địa phương chuyển hướng sang phân loại rác ngay từ hộ gia đình, gắn phân loại với các mô hình xử lý rác hữu cơ bằng chế phẩm vi sinh, ủ phân tại chỗ hoặc tái sử dụng trong chăn nuôi, trồng trọt.

Việc người dân xử lý được một phần rác hữu cơ tại hộ giúp giảm áp lực cho hệ thống thu gom và kéo giảm chi phí vận chuyển - một trong những chi phí lớn nhất của công tác môi trường ở nông thôn.

Trong xu hướng chung đó, một số địa phương như Tuyên Quang, Khánh Hòa, Phú Thọ hay Lào Cai đã ghi nhận sự chuyển biến tích cực khi triển khai thí điểm phân loại rác tại nguồn.

Tại các xã đang xây dựng nông thôn mới nâng cao, chính quyền yêu cầu từng hộ bố trí thùng chứa riêng cho rác hữu cơ và rác còn lại, đồng thời hướng dẫn người dân ủ rác hữu cơ bằng chế phẩm vi sinh để làm phân bón cây trồng.

Các tuyến ngõ, trục thôn nhờ đó sạch hơn, ít xuất hiện rác vương vãi, đặc biệt tại những khu vực gần chợ hoặc điểm sinh hoạt cộng đồng. Một số xã ven biển áp dụng mô hình phân loại rác gắn với thu gom rác nhựa trên bãi biển, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của cộng đồng ngư dân và hộ kinh doanh dịch vụ du lịch...

Bên cạnh thay đổi hành vi của người dân, nhiều địa phương tập trung hoàn thiện tổ chức thu gom phù hợp với điều kiện nông thôn. Các xã được hỗ trợ xe thu gom nhỏ, dễ di chuyển trong đường hẹp; thùng rác phân loại được bố trí tại các khu dân cư; điểm tập kết rác được cải tạo, có mái che, sàn chống thấm và hố thu gom nước rỉ rác để bảo đảm vệ sinh.

Công tác thu gom cũng được tách bạch theo lịch: Rác hữu cơ không đưa ra điểm tập kết, rác vô cơ thu gom định kỳ, rác tái chế được thu gom theo ngày cố định để bán cho đơn vị thu mua. Cách tổ chức này giúp rác sau khi phân loại không bị trộn lẫn trở lại, giữ được sự nỗ lực của người dân.

Tại một số xã có lượng rác phát sinh cao, mô hình tổ vệ sinh môi trường tự quản được thành lập, chịu trách nhiệm theo dõi việc phân loại rác tại hộ, hướng dẫn hộ mới tham gia và xử lý các điểm phát sinh rác tự phát.

Nhiều khu dân cư còn tổ chức các đợt tổng vệ sinh, dọn cỏ, khơi thông mương thoát nước, tạo không gian sạch đẹp và duy trì tiêu chí môi trường. Các trường học, trạm y tế, nhà văn hóa cũng được yêu cầu bố trí thùng rác phân loại, bảo đảm đồng bộ từ hộ gia đình đến khu công cộng.

Để mô hình phân loại rác tại nguồn duy trì bền vững, các địa phương cần phối hợp đồng bộ cả ba khâu: Tuyên truyền - thu gom - xử lý. Tuyên truyền phải đi vào từng hộ, từng nhóm đối tượng; thu gom phải có lịch cụ thể, không trộn lẫn rác đã phân loại; còn xử lý phải phù hợp điều kiện địa phương, tận dụng tối đa rác hữu cơ và hạn chế chôn lấp.

Những mô hình đang được áp dụng tại một số địa phương như Tuyên Quang, Khánh Hòa, Phú Thọ hay Lào Cai là minh chứng cho thấy khi cộng đồng tham gia thực chất, cảnh quan nông thôn thay đổi tích cực, tỷ lệ rác được xử lý an toàn tăng lên và tiêu chí môi trường trở nên khả thi hơn.

Việc phân loại rác tại nguồn vì vậy không chỉ là yêu cầu của tiêu chí môi trường, mà còn là bước quan trọng để xây dựng nếp sống văn minh nông thôn mới, phù hợp mục tiêu phát triển bền vững trong giai đoạn 2025 - 2030./.

BV