Dấu ấn nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025: Chuyển từ “lượng” sang “chất”

Chương trình không chỉ làm thay đổi diện mạo các vùng quê mà còn tạo bước ngoặt trong tư duy phát triển: Từ “làm cho dân” sang “để dân làm”.

Theo ông Trần Xuân Hiền, Phó vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới (Bộ Nội vụ), sau hơn một thập kỷ triển khai, đặc biệt trong giai đoạn 2021 - 2025, Chương trình Nông thôn mới (NTM) đã tạo ra những thay đổi toàn diện cả về vật chất lẫn tinh thần đối với đời sống người dân các vùng nông thôn. “Hệ thống hạ tầng nông thôn, từ giao thông đến trường học, trạm y tế, đã được cải thiện rõ rệt, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng sống cho người dân, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số”, ông Hiền nhấn mạnh.

Cùng với đó, công tác huy động nguồn lực cho xây dựng NTM đạt kết quả nổi bật. Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, trong 5 năm, chương trình đã huy động được tổng nguồn lực khoảng 3,7 triệu tỷ đồng. Cơ cấu vốn đa dạng, trong đó vốn tín dụng chiếm tỷ trọng lớn nhất, với 2,25 triệu tỷ đồng (60,8%); ngân sách địa phương hơn 283 nghìn tỷ đồng; ngân sách Trung ương 41.264 tỷ đồng; nguồn từ doanh nghiệp và người dân 853.517 tỷ đồng.

Đáng chú ý, người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn trực tiếp tham gia đóng góp. Có tới 9,5 triệu khách hàng vay vốn phục vụ sản xuất, kinh doanh nông thôn, với mức đóng góp của người dân đạt 813.995 tỷ đồng, tương đương 22% tổng nguồn lực. Những con số này khẳng định rõ: Người dân thực sự là chủ thể của chương trình, vừa thụ hưởng vừa trực tiếp đóng góp.

Giai đoạn 2021 - 2025 cũng ghi nhận sự đổi mới trong cách tiếp cận triển khai chương trình. Chính quyền hỗ trợ, người dân chủ động. Nhiều mô hình mới ra đời, gắn nông nghiệp với du lịch và văn hóa, tiêu biểu như mỗi xã một sản phẩm (OCOP), du lịch cộng đồng, nông nghiệp sinh thái.

Thực tiễn tại các địa phương cho thấy hiệu quả rõ nét của cách làm này. Các mô hình phát triển cà phê, sầu riêng gắn với du lịch trải nghiệm ở Tây Nguyên, hay du lịch văn hóa Khmer ở Tây Nam Bộ không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân, mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa và thúc đẩy phát triển bền vững.

Đánh giá về giai đoạn 2021 - 2025, ông Phạm Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Thông tin, Phân tích, Dự báo chiến lược và Dịch vụ công, cho rằng chương trình NTM đã chuyển mạnh từ “lượng” sang “chất”, với việc người dân được trao quyền tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng và giám sát. Người dân không chỉ thụ hưởng mà còn đồng hành, cùng giám sát và thực hiện, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Sau 5 năm triển khai, Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) về xây dựng NTM không chỉ đơn thuần là một chương trình phát triển hạ tầng. Chương trình đã trở thành một cuộc cách mạng thay đổi tư duy và diện mạo nông thôn Việt Nam: Từ tư duy Nhà nước “làm thay” sang “Nhà nước định hướng, người dân làm chủ”; từ mục tiêu đạt chuẩn số lượng sang hướng tới chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững; từ sự tham gia rời rạc sang liên kết cộng đồng - doanh nghiệp - nhà nước.

Theo thống kê, 97,3% xã đã đạt tiêu chí quy hoạch; 87,3% xã đạt tiêu chí giao thông; 99,7% hộ nông thôn có điện lưới quốc gia. Cả nước đã có 149 mô hình, sáng kiến NTM được tổng kết và nhân rộng, từ “làng xanh” đến “xã thông minh”, với tỷ lệ hài lòng của người dân đạt tới 95 - 100%. Đây là những con số biết nói, phản ánh hiệu quả thực chất của chương trình.

Tuy nhiên, chương trình vẫn đối mặt với không ít thách thức. Tình trạng chậm giải ngân vốn, sự chồng chéo giữa các chương trình MTQG và việc áp dụng tiêu chí chưa thực sự phù hợp với điều kiện từng vùng miền vẫn là những điểm nghẽn cần sớm tháo gỡ. Giải pháp đặt ra là tích hợp các chương trình, điều chỉnh tiêu chí linh hoạt theo vùng, đồng thời lấy mức độ hài lòng của người dân làm thước đo chủ yếu, tránh tư duy chạy theo thành tích. Và việc nhân rộng mô hình “kèm cặp” giữa các xã đạt chuẩn và các xã còn khó khăn cũng được xem là cách làm hiệu quả để lan tỏa kinh nghiệm thực tiễn.

Nhấn mạnh thêm ở góc độ chính sách, ông Trần Xuân Hiền, Phó vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới (Bộ Nội vụ) cho rằng, cần xây dựng các cơ chế đặc thù cho khu vực miền núi, biên giới, nhằm tạo điều kiện để người dân ổn định sinh kế, phát triển kinh tế ngay tại địa phương. Đây cũng chính là nền tảng để Chương trình xây dựng NTM tiếp tục đi vào chiều sâu, bền vững và thực chất hơn trong giai đoạn tới./.

AD