Giữ rừng, giảm thiên tai - nền tảng thoát nghèo bền vững cho miền núi Đà Nẵng
Những vụ sạt lở núi nghiêm trọng gần đây ở khu vực miền núi Đà Nẵng gióng lên hồi chuông cảnh báo về rủi ro thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Không chỉ cướp đi sinh mạng và tài sản, sạt lở, lũ quét còn kéo lùi nỗ lực thoát nghèo của đồng bào miền núi. Theo đó, bài học “giữ rừng để bảo vệ khu dân cư” ở vùng Cơ Tu trung Trường Sơn đang cho thấy vai trò then chốt của bảo vệ rừng đối với giảm nghèo bền vững.
Vụ sạt lở lớn tại khu vực rừng già ở xã Hùng Sơn giữa tháng 11 vừa qua xảy ra ngay trong vùng rừng nguyên sinh, không có khai thác khoáng sản hay chặt phá gỗ như nhiều người lo ngại.
Khối lượng đất đá hàng triệu mét khối đổ xuống bất ngờ cho thấy thiên tai ngày càng khó lường, vượt ngoài kinh nghiệm bản địa. Với người miền núi, khi rừng còn nguyên sinh, nước mưa thấm dần qua lớp thảm thực vật, theo rễ cây xuống mạch ngầm, chảy ra suối quanh năm; lũ quét, sạt lở thường hiếm gặp. Chính sự ổn định đó là nền tảng cho sản xuất nông - lâm nghiệp, cho đời sống bình yên của buôn làng.
Đồng bào Cơ Tu từ lâu đã gắn sinh kế với rừng và hình thành văn hóa “ngưỡng vọng núi rừng”, tôn trọng từng gốc cây, con suối, lập lễ hội tạ ơn rừng để nhắc nhau giữ rừng như giữ chính cuộc sống của mình. Khi rừng bị suy giảm, nguy cơ thiên tai tăng lên cũng đồng nghĩa với việc nghèo đói luôn rình rập, đất canh tác bị cuốn trôi, nhà cửa bị vùi lấp, hạ tầng sinh kế như đường, điện, nước, trường học bị phá hủy.
Nhận rõ mối liên hệ này, hơn 15 năm qua, xã Tây Giang kiên trì quy hoạch, sắp xếp lại dân cư gắn với phòng chống thiên tai. Hơn 6.000 người ở 130 làng được di dời lên những quả đồi “hình bát úp”, độ dốc thấp, xa khe suối và vùng tụ thủy.
Nhà cửa quây quần quanh nhà Gươil, phía trên cao là khu ở, bên dưới mới bố trí chuồng trại, công trình phụ. Cách bố trí này vừa giữ được kiến trúc truyền thống Cơ Tu, vừa giảm thiểu nguy cơ bị lũ quét, sạt lở uy hiếp trực tiếp nơi ở.
Nhờ các khu tái định cư được chọn lựa kỹ càng, nhiều năm qua, các làng ở xã Tây Giang tương đối an toàn trước bão lũ. Nếu có sạt trượt cũng chủ yếu gây tắc đường, hư hỏng một phần hạ tầng, ít khi đe dọa tính mạng và nhà ở người dân như trước.
Việc “an cư” trên nền đất an toàn là điều kiện đầu tiên để “lạc nghiệp”, người dân yên tâm đầu tư vườn, rẫy, chăn nuôi; trẻ em đến trường không bị gián đoạn; các hoạt động phát triển sản xuất, du lịch cộng đồng, bảo tồn văn hóa có cơ hội phát triển bền vững hơn.
Đồng thời, địa phương đẩy mạnh khoanh nuôi, bảo vệ và tái sinh rừng. Nhiều diện tích rừng nguyên sinh được giữ gìn nghiêm ngặt, trở thành “tường chắn” thiên nhiên trước lũ lụt, sạt lở. Quan điểm xuyên suốt được nhắc đi nhắc lại: “Rừng còn thì còn làng, còn sinh kế; mất rừng thì nghèo đói, thiên tai sẽ ập đến”. Giữ rừng vì thế không chỉ là yêu cầu môi trường, mà là chiến lược giảm nghèo dài hạn cho cả vùng.
Thực tế các làng đã có đường, điện, nước ổn định; du lịch văn hóa - sinh thái dựa trên rừng, trên bản sắc Cơ Tu bước đầu phát triển, mang lại thêm thu nhập cho người dân. Khi thiên tai ít gây thiệt hại trực tiếp, ngân sách và nguồn lực không còn phải dồn quá nhiều cho khắc phục hậu quả, địa phương có điều kiện tập trung hơn cho các chương trình sinh kế, giáo dục, y tế, giảm nghèo bền vững.
Giữ rừng, quy hoạch dân cư an toàn, đầu tư hạ tầng thích ứng thiên tai, kết hợp bảo tồn văn hóa và phát triển sinh kế là những trụ cột không thể tách rời nếu muốn giảm nghèo bền vững cho miền núi. Nếu chỉ chờ khi nứt núi, sạt lở xảy ra mới vội vã sơ tán, di dời trong thế bị động, người dân sẽ còn phải trả giá bằng tính mạng, tài sản và những nỗ lực thoát nghèo sẽ luôn bị kéo lùi.
Ngược lại, khi rừng được giữ, làng được sắp xếp an toàn, người dân có “vùng đệm” đủ vững để tích lũy, vươn lên và chủ động thích ứng với thiên tai trong tương lai./.