AI giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực tài chính công

AI, bằng khả năng xử lý dữ liệu lớn, học máy (machine learning) và dự báo tự động, không chỉ đơn thuần là công cụ kỹ thuật số mà còn là nhân tố thúc đẩy đổi mới hoạt động tài chính công theo hướng minh bạch, hiệu quả, tiết kiệm và công bằng, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới.

AI là xu hướng tất yếu trong quản lý tài chính công

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, AI được xem là “điểm tựa chiến lược” cho quản lý tài chính nhà nước. AI không chỉ hỗ trợ tự động hóa các tác vụ lặp lại mà còn góp phần phân tích, dự báo và phát hiện các mô hình phức tạp trong dữ liệu tài chính, giúp cơ quan quản lý đưa ra quyết định kịp thời và chính xác hơn.

Theo các chuyên gia, AI là xu hướng phát triển không thể phủ nhận, việc ứng dụng AI trong quản lý nhà nước nói chung, quản lý tài chính công nói riêng, là một cơ hội để Việt Nam tiến nhanh, tiến mạnh trong lộ trình xây dựng chính phủ số. AI giúp giảm thủ tục hành chính, tối ưu quy trình làm việc và tăng hiệu quả lao động của cán bộ, công chức nhà nước.

Cụ thể, AI có thể được sử dụng như trợ lý ảo chuyên sâu cho cán bộ quản lý, hỗ trợ trả lời văn bản quy phạm pháp luật, hướng dẫn chính sách, thậm chí xử lý hồ sơ thủ tục hành chính tự động. Những tác vụ này trước đây đòi hỏi thời gian và nhân lực lớn thì nay chỉ cần sự can thiệp ở các điểm trọng yếu, giúp giảm tải công việc thủ công và nâng cao chất lượng giải quyết công việc.

Một trong những lĩnh vực cụ thể và điển hình nhất đó là ứng dụng AI trong quản lý thuế và hóa đơn điện tử. Với số lượng hóa đơn được phát hành mỗi năm lên đến hàng triệu tờ, việc xử lý, phân tích và giám sát dữ liệu tài chính một cách thủ công là thách thức lớn đối với cơ quan thuế.

AI có khả năng phát hiện rủi ro, dấu hiệu gian lận, bất thường trong dữ liệu thuế tự động, giúp cơ quan thuế tập trung nguồn lực vào những trường hợp thực sự cần kiểm tra sâu.

AI giúp tăng tính minh bạch và công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế, hạn chế thất thu ngân sách nhà nước.

AI hỗ trợ người nộp thuế bằng các công cụ hướng dẫn trực quan, phản hồi tự động về chính sách thuế và thủ tục, giảm gánh nặng hành chính cho doanh nghiệp và người dân.

Đặc biệt, các hệ thống AI còn được dùng để dự báo nguồn thu - chi ngân sách, giúp cơ quan tài chính hoạch định chính sách tài khóa phù hợp với diễn biến kinh tế, xã hội, từ đó giảm rủi ro thất thu và bảo đảm cân đối ngân sách.

Trong khi đó, các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) hay Ngân hàng Thế giới cũng sử dụng AI để nâng cao chất lượng dự báo tài chính, phân tích dữ liệu đấu thầu, dự báo gian lận trong quản lý ngân sách. Những ứng dụng này có thấy, AI không chỉ là giải pháp trong nước, mà là xu hướng được thực hiện rộng khắp trên thế giới.

AI giúp tăng cường minh bạch và giám sát chi tiêu công

Ngành tài chính công không chỉ quản lý thu, chi ngân sách mà còn liên quan mật thiết đến các hoạt động như quản lý đấu thầu, phân bổ vốn, thanh toán công, kiểm toán nội bộ và kiểm soát tài sản công.

AI có thể giúp tự động giám sát các khoản chi tiêu, thanh toán công, kịp thời phát hiện các dấu hiệu sai phạm hay gian lận tài chính.

AI phân tích dữ liệu lớn từ hệ thống ngân sách quốc gia, hỗ trợ cơ quan tài chính kiểm soát sự tuân thủ của đơn vị cấp dưới.

AI đảm bảo minh bạch thông tin tài chính với người dân, doanh nghiệp, qua các hệ thống báo cáo tự động, bảng điều khiển dữ liệu trực quan.

Các nghiên cứu quốc tế cũng nhấn mạnh rằng, AI trong quản lý tài chính công không làm mất vai trò con người mà hỗ trợ con người ra quyết định tốt hơn, tăng cường kiểm soát, giảm sai sót và rủi ro trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quản lý.

Thách thức và giải pháp khi ứng dụng AI trong quản lý tài chính công

Bên cạnh cơ hội lớn, việc ứng dụng AI trong quản lý tài chính công cũng đặt ra những thách thức không nhỏ.

Một là, hạ tầng công nghệ và dữ liệu. Nhiều cơ quan nhà nước vẫn phụ thuộc vào các hệ thống công nghệ cũ, dữ liệu rời rạc và thiếu đồng bộ. Điều này gây khó khăn cho việc tích hợp AI và tận dụng dữ liệu phục vụ phân tích thông minh. Việc nâng cấp hạ tầng dữ liệu, xây dựng kho dữ liệu quốc gia và chuẩn hóa dữ liệu là điều kiện tiên quyết để ứng dụng AI hiệu quả.

Hai là, nhân lực và năng lực sử dụng AI. AI đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức có kiến thức về công nghệ, phân tích dữ liệu và kỹ năng sử dụng công cụ thông minh. Do đó, bên cạnh đầu tư công nghệ, việc đào tạo, nâng cao năng lực nhân lực là yếu tố then chốt. Việc tổ chức các khoá đào tạo, chương trình bồi dưỡng chuyên sâu cho cán bộ tài chính công là nhiệm vụ cấp bách.

Ba là, chi phí và cơ chế tài chính. Ứng dụng AI đòi hỏi các khoản đầu tư lớn về hạ tầng, bản quyền phần mềm, dịch vụ và nhân lực. Điều này đòi hỏi cơ chế tài chính phù hợp để phân bổ ngân sách hiệu quả, tránh lãng phí và đảm bảo kết quả đầu tư mang lại lợi ích xã hội - kinh tế lâu dài.

Cuối cùng là, minh bạch, đạo đức và trách nhiệm giải trình. Trong quá trình ứng dụng AI, vấn đề đạo đức, công bằng, trách nhiệm giải trình và an toàn dữ liệu phải được đặt lên hàng đầu. Các cơ chế giám sát, khung pháp lý, tiêu chuẩn minh bạch cần được xây dựng đồng bộ để đảm bảo AI được sử dụng đúng mục đích, phục vụ lợi ích nhân dân.

Định hướng phát triển AI trong quản lý tài chính công ở Việt Nam

Việt Nam đang đẩy mạnh chiến lược chuyển đổi số toàn diện, trong đó AI là một trụ cột quan trọng. Chính phủ và các bộ, ngành đã ban hành nhiều chiến lược phát triển AI cấp quốc gia, nhằm thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới sáng tạo trên mọi lĩnh vực, trong đó có tài chính công.

Trong ngành tài chính, việc ứng dụng AI cần gắn với định hướng xây dựng chính phủ số, nền kinh tế số và xã hội số, đồng thời đảm bảo các yếu tố an toàn thông tin, bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư và phản ánh đúng lợi ích người dân. Các bộ ngành cũng cần phối hợp chặt chẽ trong xây dựng chuẩn kỹ thuật, chia sẻ dữ liệu và phát triển các công cụ AI phù hợp với nghiệp vụ tài chính công.

AI không chỉ là công nghệ mới mà đã trở thành động lực chuyển đổi hoạt động quản lý tài chính công theo hướng hiện đại, minh bạch và hiệu quả hơn. Việc ứng dụng AI đúng đắn sẽ giúp cơ quan tài chính xử lý khối lượng dữ liệu lớn, đưa ra quyết định chính xác hơn, tăng cường kiểm soát rủi ro và nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp

Tuy nhiên, để đạt được điều đó, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách, hạ tầng, nhân lực, tài chính và khung pháp lý phù hợp. Chỉ khi vượt qua thách thức này, AI mới thực sự trở thành “cú huých” mạnh mẽ cho quản lý nhà nước hiệu quả trong lĩnh vực tài chính công, góp phần xây dựng nền tài chính minh bạch, công bằng và bền vững vì lợi ích người dân và sự phát triển của đất nước./.

NMK