Chính phủ số "vị nhân sinh": Hướng tới nền hành chính kiến tạo và phục vụ
Chuyển đổi số quốc gia không đơn thuần là cuộc cách mạng về công nghệ, mà thực chất là cuộc cách mạng về thể chế và tư duy quản trị. Đích đến cuối cùng của Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số không phải là những con số báo cáo về tỷ lệ văn bản điện tử, mà là sự hài lòng và hạnh phúc của người dân.
Việc vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư (theo Đề án 06) đã tái cấu trúc quy trình hành chính theo hướng tinh gọn và liên thông. Minh chứng rõ nét nhất là thủ tục "3 trong 1" (khai sinh, thường trú, bảo hiểm y tế) hiện nay được thực hiện hoàn toàn trên môi trường mạng nhờ cơ chế chia sẻ dữ liệu thời gian thực giữa các bộ, ngành Đây là bước nhảy vọt từ mô hình "một cửa" vật lý sang mô hình xử lý dữ liệu tập trung, giúp giảm tải chi phí tuân thủ thủ tục và nâng cao trải nghiệm công dân.
Tuy nhiên, để những nỗ lực cải cách không chỉ dừng lại ở việc "số hóa" cái đã có mà thực sự kiến tạo một nền hành chính thông minh, Việt Nam cần đặt mình vào hệ quy chiếu toàn cầu để tham chiếu những mô hình tiên phong.
Soi chiếu từ lăng kính quốc tế
Nhìn ra thế giới, Estonia và Singapore là hai hình mẫu kinh điển mà Việt Nam có thể tham chiếu để học tư duy cốt lõi.
Tại Estonia, quốc gia được mệnh danh là "xã hội số tiên tiến nhất thế giới", Nhà nước không có quyền yêu cầu công dân cung cấp lại một thông tin mà họ đã khai báo trước đó. Hạ tầng X-Road của họ cho phép các cơ sở dữ liệu phân tán kết nối an toàn, giúp 99% dịch vụ công được thực hiện trực tuyến. Bài học ở đây là: Sự thuận tiện của người dân phải được đặt lên trên sự tiện lợi của cơ quan quản lý.
Trong khi đó, Singapore tiến thêm một bước với tư duy "Chính phủ kiến tạo/chủ động". Thông qua ứng dụng LifeSG, chính phủ Singapore chuyển dịch cách làmsang chủ động cung cấp dịch vụ cho người dân. Ứng dụng này hoạt động như một “trợ lý số” của mỗi công dân, tích hợp các dịch vụ công theo từng giai đoạn của cuộc đời - từ khi sinh ra, đi học, đi làm cho đến nghỉ hưu. Nhờ đó, người dân có thể dễ dàng truy cập thông tin và thực hiện thủ tục ngay trên một nền tảng duy nhất.
Điểm nghẽn thực tiễn và tư duy phản biện
Mặc dù Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong thời gian qua, nhưng chúng ta cũng cần thẳng thắn nhìn nhận vào các "điểm nghẽn" đang khiến một bộ phận người dân còn e ngại, chưa mặn mà với dịch vụ công trực tuyến.
Thứ nhất là trải nghiệm người dùng (UX/UI). Nhiều hệ thống công còn thiết kế theo tư duy của nhà quản lý, "bê nguyên" quy trình giấy phức tạp lên môi trường mạng, thay vì tái cấu trúc quy trình. Giao diện thiếu thân thiện, luồng thao tác rối rắm khiến những người không rành công nghệ cảm thấy như lạc vào "mê cung số". So với trải nghiệm mượt mà của các ứng dụng thương mại điện tử hay ngân hàng số, dịch vụ công trực tuyến đôi khi vẫn là một trải nghiệm "khô cứng".
Thứ hai là nỗi lo về an toàn thông tin. Trong bối cảnh lừa đảo mạng và rò rỉ dữ liệu gia tăng, niềm tin số trở nên mong manh. Người dân ngần ngại cung cấp dữ liệu cá nhân nếu không nhìn thấy một cam kết bảo mật vững chắc từ phía cơ quan nhà nước.
Thứ ba là sự thiếu đồng bộ trong kết nối dữ liệu. Tình trạng "cát cứ dữ liệu" giữa các bộ, ngành vẫn còn tồn tại. Dữ liệu "đúng, đủ, sạch, sống" là huyết mạch của Chính phủ số, nhưng ở nhiều nơi, huyết mạch này vẫn bị tắc nghẽn do tâm lý cục bộ, sợ chia sẻ quyền lực quản lý.
Giải pháp kiến tạo: Hướng tới "cá nhân hóa" nền hành chính
Để Chính phủ số thực sự "vị nhân sinh" và tạo sự đồng thuận xã hội cao, Việt Nam cần thực hiện những bước đột phá mang tính chiến lược trong giai đoạn tới:
Đầu tiên là tái cấu trúc quy trình dựa trên dữ liệu. Cần mạnh dạn loại bỏ các bước trung gian không cần thiết khi dữ liệu đã được chia sẻ. Công nghệ phải đi kèm với cải cách thể chế.
Hai là cá nhân hóa trải nghiệm người dân. Ứng dụng AI và dữ liệu lớn để thấu hiểu nhu cầu từng công dân. Hệ thống Chính phủ số tương lai cần hoạt động như một "trợ lý ảo", chủ động nhắc nhở người dân về hạn đổi bằng lái, lịch tiêm chủng, hay hạn nộp thuế... thay vì thụ động chờ đợi.
Ba là phổ cập "văn hóa số" và xây dựng niềm tin: Tuyên truyền không chỉ là hô hào khẩu hiệu, mà phải bằng hướng dẫn thực tế, bằng các đội hỗ trợ cộng đồng (Tổ công nghệ số cộng đồng). Đồng thời, phải coi an toàn thông tin là yếu tố sống còn, là "hệ miễn dịch" của Chính phủ số để người dân yên tâm giao dịch.
Chính phủ số, suy cho cùng, là công cụ để hiện thực hóa khát vọng về một quốc gia hùng cường và một xã hội hạnh phúc. Hiệu quả của nó không đo bằng bao nhiêu phần mềm được viết ra, mà đo bằng bao nhiêu nụ cười của người dân khi bước ra khỏi cơ quan công quyền - hoặc tuyệt vời hơn, là khi họ không cần phải bước đến đó mà vẫn được phục vụ chu đáo.
Chuyển đổi từ tư duy "quản lý" sang "phục vụ", từ "thụ động" sang "kiến tạo", Chính phủ số Việt Nam đang từng bước khẳng định tính ưu việt của một nền hành chính "vị nhân sinh", nơi công nghệ là cánh tay nối dài, còn trái tim vẫn là con người./.
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Thị Thu Hà (2025), Kinh nghiệm chuyển đổi số quốc gia của Estonia, Hàn Quốc, Singapore và hàm ý chính sách cho Việt Nam, Tạp chí Quản lý Nhà nước.
3. Quyết định số 06/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
3. Quyết định số 942/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030.