Chính quyền hai cấp mở ra hy vọng mới cho công tác giảm nghèo

Bước đột phá trong công tác giảm nghèo bền vững

Từ tháng 7/2025, hệ thống chính quyền địa phương trên cả nước chính thức vận hành theo mô hình hai cấp tỉnh và xã. Cuộc cải cách hành chính quy mô lớn này đã đưa số tỉnh, thành phố từ 63 xuống còn 34, đồng thời sắp xếp lại toàn bộ hệ thống hành chính cấp xã, tinh gọn còn 3.321 đơn vị. Không chỉ là thay đổi về tổ chức bộ máy, mô hình chính quyền hai cấp được kỳ vọng tạo ra bước đột phá trong điều hành phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là công tác giảm nghèo bền vững.

Việc tinh gọn bộ máy và rút ngắn tầng nấc trung gian tạo ra thay đổi căn bản về quản trị. Khi cấp tỉnh có thể chỉ đạo trực tiếp xuống cấp xã, quy trình ra quyết định trở nên nhanh hơn, rõ ràng hơn và ít bị gián đoạn.

Một lợi thế quan trọng khác của mô hình hai cấp là khả năng tạo dựng không gian chia sẻ nguồn lực. Sau sắp xếp, nhiều tỉnh có quy mô lớn hơn, tiềm lực kinh tế ngân sách mạnh hơn, nhờ đó việc hỗ trợ các khu vực khó khăn được chủ động hơn. Các mô hình sinh kế, chương trình đào tạo nghề, mô hình phát triển nông nghiệp công nghệ cao từ những địa phương phát triển có thể lan tỏa sang các xã vùng sâu, vùng xa.

Mô hình hành chính hai cấp mới cũng cho phép địa phương có không gian linh hoạt hơn trong thiết kế chính sách giảm nghèo. Thay vì áp dụng cứng nhắc quy trình hoặc bộ tiêu chí chung, các tỉnh có thể xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện thực tiễn, đặc điểm kinh tế xã hội, phong tục và mức sống của người dân. Đây là một trong những yếu tố giúp nâng cao hiệu quả của chương trình giảm nghèo đa chiều trong giai đoạn chuẩn nghèo mới, giai đoạn đòi hỏi chú trọng hơn tới chất lượng hạ tầng, giáo dục, y tế, dịch vụ xã hội và mức độ hội nhập kinh tế của từng hộ gia đình.

Dù có nhiều cơ hội, quá trình chuyển đổi mô hình chính quyền hai cấp cũng đặt ra không ít thách thức. Một số địa phương gặp khó trong sắp xếp nhân sự, phân định nhiệm vụ, hay điều phối nguồn lực khi quy mô hành chính thay đổi quá nhanh. Năng lực quản trị không đồng đều giữa các địa phương có thể làm nảy sinh khoảng trống trong triển khai chương trình giảm nghèo.

Đổi mới mạnh mẽ ở ba nhóm năng lực cốt lõi

Để công tác giảm nghèo giai đoạn tới đạt hiệu quả cao hơn, chính quyền địa phương hai cấp cần đổi mới mạnh mẽ ở ba nhóm năng lực cốt lõi: Năng lực quản trị, năng lực số hóa và năng lực tổ chức mô hình sinh kế, cụ thể là:

Thứ nhất, năng lực quản trị yêu cầu đội ngũ lãnh đạo và cán bộ các cấp biết xây dựng kế hoạch dựa trên bằng chứng, phân tích dữ liệu hộ nghèo, đánh giá rủi ro tái nghèo và phân bổ nguồn lực theo hiệu quả chứ không theo bình quân.

Thứ hai, năng lực số hóa trở thành yêu cầu bắt buộc khi công tác quản lý hộ nghèo chuyển sang hệ thống dữ liệu điện tử. Việc cập nhật sai dữ liệu, chậm rà soát, thiếu liên thông sẽ làm giảm hiệu quả chính sách. Do đó, ngay cả ở cấp tỉnh, đặc biệt là cấp xã cần phải được đào tạo kỹ năng số, có hạ tầng công nghệ và được hỗ trợ ứng dụng phần mềm quản lý.

Thứ ba, năng lực tổ chức mô hình sinh kế phải được nâng cao để tránh tình trạng mô hình không phù hợp, không nhân rộng được hoặc thiếu liên kết thị trường. Địa phương phải biết lựa chọn mô hình phù hợp khí hậu, thổ nhưỡng, văn hóa, đồng thời kết nối với doanh nghiệp và hợp tác xã để bảo đảm đầu ra cho người dân.

Một yêu cầu quan trọng khác là tăng cường phân quyền và trách nhiệm giải trình. Vai trò của tỉnh cần rõ hơn trong kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả chính sách; vai trò của xã cần rõ hơn trong xác định đối tượng, triển khai mô hình và quản lý nguồn lực. Cơ chế phân cấp phải đi đôi với hệ thống giám sát dựa trên dữ liệu thời gian thực để giảm thiểu sai lệch và nâng cao minh bạch. Điều này đặc biệt quan trọng khi chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn tới dự kiến có thêm tiêu chí mới hoặc mức chuẩn nâng cao, khiến công tác xác định đối tượng càng đòi hỏi độ chính xác cao.

Ngoài ra, mô hình chính quyền địa phương hai cấp cần xây dựng mô hình “giảm nghèo dựa vào cộng đồng”, trong đó người dân là trung tâm của quá trình thay đổi. Việc vận động đồng bào dân tộc thiểu số tham gia tổ hợp tác, phát triển kinh tế tập thể, thực hiện sản xuất thích ứng biến đổi khí hậu hay tham gia các khóa đào tạo nghề chỉ hiệu quả khi có sự điều phối chặt chẽ giữa trưởng thôn, già làng, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Có thể nói, chính quyền hai cấp đóng vai trò kiến tạo, điều phối và thúc đẩy, còn cộng đồng chính là chủ thể.

Nhìn tổng thể, mô hình chính quyền địa phương hai cấp gắn với công tác giảm nghèo là yêu cầu tất yếu của quản trị hiện đại, khi giảm nghèo không chỉ là nhiệm vụ kinh tế - xã hội mà còn là nhiệm vụ an sinh, ổn định xã hội và phát triển bền vững. Chính quyền cấp tỉnh cần giữ vai trò hoạch định chiến lược và phân bổ nguồn lực; chính quyền cấp xã phải là lực lượng tổ chức thực thi, giám sát và đồng hành cùng người dân. Khi hai cấp chính quyền phối hợp hiệu quả, được hỗ trợ bởi dữ liệu số, được trao quyền phù hợp và có cơ chế giải trình rõ ràng, công tác giảm nghèo trong giai đoạn mới sẽ đạt hiệu quả cao hơn, bền vững hơn và thực chất hơn./.

PT