Kinh tế tập thể khẳng định vị thế trong chiến lược giảm nghèo

Thông qua đổi mới phương thức tổ chức sản xuất, tăng cường liên kết và khai thác hiệu quả tiềm năng đặc thù từng địa phương, mô hình này đang mở ra hướng đi mới, giúp nâng cao thu nhập, tạo sinh kế ổn định và thúc đẩy giảm nghèo bền vững, phù hợp mục tiêu của các chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giai đoạn hiện nay.

Triển khai Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, nhiều chính sách hỗ trợ vốn, tổ chức sản xuất và phát triển nguồn nhân lực đã tạo môi trường thuận lợi cho các hợp tác xã (HTX). Cùng với đó, việc sửa đổi Luật HTX và cơ chế đặc thù của Chương trình MTQG giúp các mô hình HTX dễ dàng tiếp cận nguồn lực, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Động lực tăng trưởng kinh tế

Ở những xã miền núi còn nhiều khó khăn, HTX trở thành “công cụ” tổ chức lại sản xuất hiệu quả nhất. Thông qua HTX, nông dân được hỗ trợ giống, kỹ thuật canh tác an toàn, tham gia đào tạo nghề và tiếp cận thị trường với giá bán ổn định hơn. Sự chuyển dịch này giúp người dân thay đổi tư duy sản xuất: từ nhỏ lẻ sang liên kết chuỗi, từ bán sản phẩm thô sang chế biến sâu, từ hàng hóa không tiêu chuẩn sang sản phẩm đạt chuẩn OCOP.

Theo Liên minh HTX Việt Nam, mô hình HTX liên kết chuỗi giúp người dân giảm chi phí đầu vào từ 8 - 21% và tăng giá bán nông sản từ 10 - 12%. Đây không chỉ là hiệu quả kinh tế mà còn cho thấy vai trò điều phối sản xuất, tăng sức cạnh tranh nông sản của HTX trong bối cảnh thị trường ngày càng yêu cầu cao.

Báo cáo của Cục Thống kê cũng cho thấy, hiện khu vực kinh tế tập thể (KTTT) đóng góp trực tiếp khoảng 4,8% GDP và gián tiếp khoảng 30% thông qua kinh tế hộ gia đình. Dù chưa đạt mức cao như nhiều quốc gia phát triển, nhưng trong điều kiện vùng miền núi Việt Nam, HTX trở thành kênh quan trọng giúp chuyển dịch cơ cấu lao động từ tự cung tự cấp sang sản xuất

Kinh tế tập thể tiếp tục khẳng định vai trò trụ cột ở nhiều địa phương

Tại Đồng Tháp, khu vực kinh tế tập thể đang duy trì đà phát triển ổn định với 533 HTX hoạt động trên nhiều lĩnh vực. Riêng nông nghiệp và thủy sản chiếm tỷ trọng lớn với 411 HTX, giữ vai trò quan trọng trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản chủ lực của tỉnh. Cùng với đó toàn tỉnh có 1.192 tổ hợp tác, tiếp tục phát huy vai trò liên kết giữa các hộ sản xuất, hỗ trợ nhau trong tiêu thụ sản phẩm và nâng cao thu nhập, đặc biệt ở khu vực nông thôn.

Hoạt động hiệu quả của HTX và tổ hợp tác đã đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương, từ tạo việc làm, nâng cao thu nhập đến thúc đẩy xây dựng nông thôn mới. Trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng doanh thu toàn khu vực HTX ước đạt hơn 1.921 tỷ đồng, bình quân 4,1 tỷ đồng/HTX. Cả năm, doanh thu dự kiến đạt 3.836 tỷ đồng, vượt 2,4% kế hoạch; lợi nhuận toàn khu vực ước 157,99 tỷ đồng, bình quân 344 triệu đồng/HTX. Tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả đạt 68,6%, tương đương 361 đơn vị.

Bứt phá với sản phẩm OCOP và nông nghiệp công nghệ cao

Sau hợp nhất đơn vị hành chính từ 1/7/2025, KTTT tỉnh Tuyên Quang ghi nhận bước phát triển rõ nét. Toàn tỉnh hiện có 1.341 tổ hợp tác với 9.582 thành viên; 1.547 HTX đang hoạt động hiệu quả, thu hút hơn 24.000 thành viên, tổng vốn đăng ký trên 4.479 tỷ đồng. Trong đó 1.043 HTX nông, lâm nghiệp và 504 HTX phi nông nghiệp, tạo việc làm thường xuyên cho trên 13.000 lao động, với thu nhập bình quân đạt 67,8 triệu đồng/người/năm.

Nhiều HTX đã xây dựng chuỗi liên kết bền vững, nhất là trong nông, lâm nghiệp, tiêu biểu như thủy lợi, cung ứng vật tư, chăn nuôi, thủy sản... Bên cạnh đó các HTX công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, vận tải và quỹ tín dụng nhân dân tiếp tục mở rộng hoạt động, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế nông thôn.

Điểm sáng của Tuyên Quang là sự xuất hiện nhiều mô hình ứng dụng công nghệ cao gắn với OCOP: HTX Sơn Trà có 4 sản phẩm OCOP 4 sao; HTX Minh Tâm liên kết 1.200 hộ dân trồng 170 ha dưa chuột; HTX Sử Anh phát triển chuỗi chè đạt chuẩn ISO; HTX Sáng Nhung triển khai chăn nuôi lợn VietGAHP và cung ứng gần 250 mặt hàng đặc sản tại Trung tâm Nông sản xanh; HTX Tiến Thành nổi bật với sản phẩm thịt trâu khô Tuyên Quang...

Trong số đó, HTX Tâm Hương là mô hình tiêu biểu về mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu. Từ năm 2019, HTX vận hành hệ thống phân phối nông sản, đặc sản vùng miền và sản phẩm OCOP, hiện có 3 cửa hàng tại Tuyên Quang và Phú Thọ, cung ứng hơn 1.000 mặt hàng đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ và sản phẩm thủ công truyền thống. HTX cũng tích cực quảng bá trên các nền tảng số, đưa đặc sản địa phương đến gần hơn với người tiêu dùng.

Theo đó, tại Sơn La, một số HTX tại các xã miền núi đặc biệt khó khăn đã chuyển đổi thành công từ sản xuất kém hiệu quả sang phát triển dược liệu như atiso, giảo cổ lam, sâm... HTX cung cấp giống, chuyển giao kỹ thuật hữu cơ và chế biến sâu để gia tăng giá trị. Nông dân là thành viên được bao tiêu sản phẩm, thu nhập tăng gấp 3 - 5 lần so với cây trồng truyền thống, đồng thời góp phần bảo tồn tri thức bản địa về cây thuốc.

Cũng tại Nghệ An và Hà Giang, nhiều HTX chăn nuôi đặc sản (bò vàng, dê, lợn bản địa…) đã áp dụng quy trình VietGAP hoặc hữu cơ, chế biến sản phẩm OCOP như thịt gác bếp, lạp xưởng và đưa vào hệ thống phân phối hiện đại. Những mô hình này giúp chuẩn hóa chất lượng, xây dựng thương hiệu vùng cao và thu hút nhiều lao động nữ người DTTS tham gia.

Phát triển sinh kế, gìn giữ văn hóa và ổn định cộng đồng miền núi

Nhiều HTX gắn với các làng nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, làm lanh, thủ công mỹ nghệ đang từng bước tạo sinh kế ổn định cho phụ nữ DTTS, đồng thời góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng. Như các HTX du lịch cộng đồng tại Sơn La, Hà Giang, Lào Cai… đã khơi dậy tiềm năng bản địa, hỗ trợ người dân phục dựng lễ hội, giữ gìn không gian sinh thái và phát triển các sản phẩm du lịch trải nghiệm. Nhờ vậy, nhiều dịch vụ và sản phẩm bản địa đã xuất hiện trên bản đồ du lịch trong nước, tăng sức hấp dẫn và giúp giữ chân du khách.

Tại nhiều xã miền núi đội ngũ lãnh đạo HTX là những người có uy tín, am hiểu phong tục và đời sống cộng đồng. Việc tham gia điều hành HTX không chỉ thúc đẩy dân chủ cơ sở, củng cố tinh thần đoàn kết mà còn hỗ trợ chính quyền địa phương trong thực hiện các chương trình phát triển kinh tế - xã hội. Nhiều địa phương ghi nhận HTX trở thành lực lượng quan trọng trong việc giữ gìn an ninh, trật tự và ổn định xã hội, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa.

Thực tiễn cho thấy HTX không chỉ là một tổ chức kinh tế mà còn là “hệ sinh thái cộng đồng”, nơi người dân cùng góp vốn, góp công, cùng quản lý và chia sẻ lợi ích. Điều này tạo nên sức mạnh tập thể, bảo đảm sinh kế bền vững cho người dân vùng cao.

Trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội vùng miền núi, mô hình HTX ngày càng khẳng định tính phù hợp, bền vững và giàu tiềm năng. Khi HTX mạnh, khu vực kinh tế tập thể phát triển, sinh kế của đồng bào DTTS được cải thiện, tỷ lệ nghèo giảm bền vững và mục tiêu xây dựng nông thôn mới được thúc đẩy hiệu quả hơn. Vì vậy HTX không chỉ là mô hình kinh tế, mà còn là động lực cho sự chuyển biến toàn diện ở các vùng núi, vùng sâu, vùng xa những nơi còn nhiều tiềm năng cần được khai mở bằng sự chung sức của Nhà nước, doanh nghiệp và chính người dân./.

ĐH