Tư duy “Đổi mới sáng tạo mở” - Cách để Việt Nam trở thành điểm sáng nghiên cứu

Chia sẻ thông tin - Tiền đề quan trọng trong phát triển khoa học

Trong phần trao đổi mở rộng, GS. TS Phan Mạnh Hưởng, thành viên Hội đồng biên tập Tạp chí KH&CN Việt Nam, Giáo sư Đại học Nam Florida, nhấn mạnh thêm nhiều góc nhìn thực tiễn, đặc biệt xoay quanh vấn đề kết nối tri thức - hợp tác đại học - doanh nghiệp - viện nghiên cứu trong đào tạo và nghiên cứu tại Việt Nam. Trước hết, ông đánh giá cao vai trò của chia sẻ thông tin, coi đây là tiền đề quan trọng trong phát triển khoa học.

GS. TS Phan Mạnh Hưởng cho rằng: Trong bối cảnh kinh tế số và đổi mới sáng tạo hiện nay, sự kết nối và minh bạch trong chia sẻ dữ liệu, đặc biệt giữa doanh nghiệp và các trường đại học, là yếu tố quyết định tạo ra các kết quả nghiên cứu có giá trị thực tiễn.

GS. TS Phan Mạnh Hưởng nêu rõ: Doanh nghiệp đang có nhu cầu rất lớn về nhân lực chất lượng cao, nhất là năng lực liên ngành, phân tích dữ liệu, tư duy hệ thống và sáng tạo. Tuy nhiên, đào tạo đại học nhiều nơi chưa thực sự đáp ứng, do thiếu đặt hàng cụ thể và thiếu cơ chế hợp tác thực chất. Ông đề xuất phát triển mô hình “đặt hàng nghiên cứu và tuyển dụng”, trong đó doanh nghiệp tham gia từ đầu vào chương trình đào tạo, đồng thiết kế đề tài, bài toán nghiên cứu và cùng vận hành dự án.

Nhóm nghiên cứu đa ngành - Mô hình hiệu quả cần nhân rộng

Từ kinh nghiệm quốc tế và quá trình dẫn dắt nhiều nhóm nghiên cứu mạnh, GS. TS Phan Mạnh Hưởng chia sẻ nhóm nghiên cứu đa ngành luôn là cấu phần cốt lõi để giải quyết các bài toán lớn. Khi một nhóm có đủ chuyên gia thuộc khoa học tự nhiên, công nghệ, kinh tế - xã hội, thì những giải pháp đưa ra vừa có nền tảng kỹ thuật vững chắc, vừa phù hợp với thực tiễn xã hội.

“Những bài toán lớn nhất hiện nay đều đòi hỏi cách tiếp cận liên ngành. Các nhà khoa học tự nhiên, kỹ thuật, công nghệ và khoa học xã hội hoàn toàn có thể và cần phải ngồi với nhau để giải quyết các vấn đề xã hội”, GS. TS Phan Mạnh Hưởng khẳng định.

Giải đáp câu hỏi của TS. Nguyễn Minh Chi (Khoa Kinh tế, Phân hiệu Đại học Đà Nẵng tại Kon Tum) về "Logistics xanh là câu chuyện liên ngành. Vậy làm sao kết nối các nhà khoa học từ nhiều lĩnh vực để giải các bài toán môi trường?", GS. TS Phan Mạnh Hưởng cho rằng công nghệ là nền tảng, nhưng cần thêm yếu tố kinh tế - địa lý - lịch sử - văn hóa; có thể lồng ghép các dự án khởi nghiệp xanh để tạo ra nhóm nghiên cứu liên ngành.

"Hãy bắt đầu từ bài toán chung và vai trò của từng ngành sẽ hiện ra", vị giáo sư chia sẻ.

ThS. Lê Thị Bảo Yến (Phó Trưởng khoa Công nghệ, Phân hiệu Đại học Đà Nẵng tại Kon Tum) và ông Nguyễn Trọng Tâm (Phó Giám đốc Sở KH&CN Quảng Ngãi) đưa ra vấn đề khá tương đồng: Vậy đâu là tiêu chí lựa chọn các nhà khoa học vào nhóm nghiên cứu liên ngành? Đâu là tiêu chí lựa chọn thành viên Hội đồng liên ngành? Các ý kiến tựu cho cho rằng: Cần ưu tiên người có năng lực nền tốt; có tư duy mở và tinh thần hợp tác; sẵn sàng học và hỗ trợ lĩnh vực ngoài chuyên môn của mình. Và quan trọng là cam kết lâu dài.

Còn TS. Nguyễn Văn Giang (Trưởng Khoa Luật và Sư phạm, Phân hiệu Đại học Đà Nẵng tại Kon Tum) đặt câu hỏi "Hợp tác giữa các cơ sở đào tạo có dựa vào cơ chế chính sách hay do nhu cầu tự thân?".

Dưới góc nhìn là nhà khoa học đang làm việc tại Mỹ, GS. TS Phan Mạnh Hưởng chia sẻ, trên thế giới, nhất là Mỹ, ý tưởng xuất phát từ nhu cầu thực tiễn. Khi có nhu cầu, nhóm sẽ tìm đến nhau. Quan trọng nhất là động lực bên trong và sự chủ động, không chờ đợi cơ chế. Ông nhấn mạnh xu hướng mới trong quản lý và nghiên cứu khoa học, đó là không chạy theo số lượng công bố mà tạo ra các công trình có ảnh hưởng, có ảnh hưởng tích cực lên xã hội và cộng đồng khoa học.

Đổi mới sáng tạo mở - Bài học từ mô hình "mở cửa tri thức" của thế giới

GS. TS Phan Mạnh Hưởng nhấn mạnh đổi mới sáng tạo mở (Open Innovation) là xu hướng mà các viện, trường, doanh nghiệp trên thế giới đã triển khai mạnh mẽ. Không chỉ là mở dữ liệu hay chia sẻ công nghệ, đổi mới sáng tạo mở còn mở cơ hội hợp tác, mở dòng tri thức, mở mạng lưới chuyên gia và mở các mô hình thử nghiệm (sandbox) để kiểm chứng ý tưởng nhanh chóng.

Ông chia sẻ rằng Việt Nam hoàn toàn có thể học từ các mô hình này để: Rút ngắn khoảng cách từ nghiên cứu đến ứng dụng; khuyến khích doanh nghiệp tham gia R&D; tạo động lực mạnh cho hệ sinh thái khởi nghiệp - đổi mới sáng tạo.

Một điểm nhấn trong chia sẻ của GS. TS Phan Mạnh Hưởng là vấn đề thiếu liên kết giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và các nhóm khoa học tại Việt Nam. Ông thẳng thắn nhận xét: Hiện nay các nhóm nghiên cứu vẫn mang tính rời rạc, ít kết nối, dẫn đến “chia nhỏ lực lượng”, làm giảm sức mạnh của toàn hệ thống. Trong khi đó, mô hình quốc tế cho thấy nhóm nghiên cứu càng lớn, càng liên ngành, càng hợp tác thì càng tạo ra giá trị.

Giáo sư dùng hình ảnh từ lịch sử để minh họa: Trong chiến tranh, Việt Nam đã chiến thắng nhờ đoàn kết theo mô hình chiến tranh nhân dân và đã làm nên những kỳ tích mà thế giới phải khâm phục. Khoa học cũng vậy, nếu chúng ta đoàn kết, chia sẻ nguồn lực, cùng chung mục tiêu, hoàn toàn có thể tạo ra một cộng đồng nghiên cứu mạnh không thua kém quốc tế.

Theo ông, đây chính là bài học lớn để xây dựng hệ sinh thái nghiên cứu hiện đại cần liên kết giữa trường - viện - doanh nghiệp; giữa các nhóm nghiên cứu mạnh trong nước; giữa khoa học tự nhiên – công nghệ - xã hội và nhân văn.

Những ý kiến của GS. TS Phan Mạnh Hưởng góp phần định hình tư duy về hợp tác liên ngành, đổi mới sáng tạo mở, đồng thời nhấn mạnh rằng, Việt Nam có thể tạo bước đột phá về khoa học và công nghệ nếu biết gắn kết nguồn lực. Cộng đồng khoa học xã hội và nhân văn có vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng chính sách, phát triển con người và đảm bảo tính khả thi cho các giải pháp công nghệ. Quan trọng hơn, nghiên cứu chỉ thực sự có giá trị khi phục vụ cộng đồng và tạo ra thay đổi tích cực cho xã hội.

Phiên thảo luận không chỉ là trao đổi chuyên môn mà còn là lời khẳng định rằng: Việt Nam có tiềm năng mạnh về nguồn lực nghiên cứu; hợp tác liên ngành là con đường tất yếu. Và đổi mới sáng tạo mở sẽ giúp khoa học Việt Nam sánh ngang quốc tế. Quan trọng nhất là đoàn kết trong giới khoa học sẽ tạo nên sức mạnh bứt phá.

Phiên thảo luận khép lại trong sự hứng khởi, mở ra nhiều ý tưởng nghiên cứu mới, đồng thời khơi dậy tinh thần kết nối - sẻ chia - lan tỏa tri thức trong cộng đồng khoa học cả nước./.

Bài: Lê Hạnh - Ảnh: Mạnh Vỹ