Chuyển đổi số - “cánh cửa mới” giúp người nghèo tiếp cận dịch vụ xã hội toàn diện

Từ chủ trương đến hành động trong giảm nghèo

Những năm gần đây, chuyển đổi số được xem là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Không chỉ góp phần nâng cao năng suất, mở rộng không gian kinh tế số, công nghệ còn giúp thu hẹp khoảng cách tiếp cận giữa thành thị và nông thôn, giữa nhóm có điều kiện và nhóm yếu thế.

Trong công tác giảm nghèo, chuyển đổi số đang thay đổi cách chính quyền thu thập dữ liệu, cách người dân tiếp cận thông tin và cách các chính sách an sinh được thực thi. Sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành đã tạo nên hệ sinh thái dịch vụ xã hội số hóa ngày càng hoàn thiện.

Trước đây, để làm thủ tục hưởng trợ cấp, bảo hiểm hoặc xin xác nhận hộ nghèo, người dân phải đi lại nhiều lần, phụ thuộc vào hồ sơ giấy và quy trình thủ công. Khoảng cách địa lý khiến người dân vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số gặp nhiều trở ngại. Nay, nhờ các nền tảng số, nhiều thủ tục đã được thực hiện ngay tại nhà, giảm chi phí, thời gian và tăng tính minh bạch.

Một cán bộ xã thuộc vùng cao Sơn La chia sẻ rằng, trước đây khi rà soát hộ nghèo, cán bộ phải đến từng thôn bản, ghi chép thủ công, sau đó tổng hợp lại. Công việc kéo dài hàng tuần, đôi khi còn sai lệch. Giờ đây, nhờ dữ liệu số, việc cập nhật biến động hộ nghèo diễn ra nhanh hơn, chính xác hơn, giúp địa phương đưa ra chính sách trúng và đúng hơn.

Hệ thống Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và định danh điện tử đã trở thành nền tảng quan trọng giúp người dân tiếp cận dịch vụ an sinh dễ dàng hơn. Khi thông tin được chuẩn hóa và liên thông giữa các ngành, người dân không còn phải mang theo nhiều loại giấy tờ; các cơ quan chức năng cũng giảm được tình trạng trùng lặp, sai sót.

Quá trình xét duyệt hộ nghèo, hộ cận nghèo được thực hiện dựa trên bộ tiêu chí chuẩn hóa và dữ liệu cập nhật liên tục. Điều này giúp hạn chế tình trạng “bỏ sót” đối tượng hoặc xác định sai thực trạng hộ dân. Các thủ tục về bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội tự nguyện, hỗ trợ nhà ở hay học bổng cho học sinh vùng khó được rút ngắn đáng kể.

Một người dân ở huyện miền núi Quảng Nam cho biết: “Trước đây, mỗi lần đi làm hồ sơ trợ cấp chúng tôi phải đi 2 - 3 lần. Giờ lên xã chỉ cần dùng mã định danh, cán bộ đã có đủ thông tin, hướng dẫn rất nhanh. Người dân đỡ vất vả lắm.”

Ở nhiều địa phương, hệ thống quản lý dữ liệu hộ nghèo đã được số hóa theo mô hình trực tuyến. Nhờ vậy, chính quyền có thể theo dõi thu nhập, tình trạng việc làm, nhu cầu hỗ trợ sinh kế của từng hộ để đưa ra giải pháp phù hợp thay vì áp dụng hỗ trợ dàn trải.

Giảm khoảng cách vùng miền

Trong lĩnh vực giáo dục, các nền tảng học trực tuyến đang trở thành công cụ quan trọng để trẻ em vùng khó tiếp cận chương trình giảng dạy hiện đại. Nhiều trường học tại vùng sâu đã được kết nối Internet, triển khai lớp học số, tiết học mô phỏng, giúp học sinh nâng cao kỹ năng số và trải nghiệm học tập sinh động hơn.

Nhờ các kho tài liệu số miễn phí, giáo viên vùng khó có thể tiếp cận giáo án, tài liệu tham khảo, mô hình dạy học mới mà trước đây chỉ có ở các thành phố lớn. Điều này góp phần thu hẹp khoảng cách chất lượng giáo dục giữa các vùng miền.

Một giáo viên tại Tuyên Quang cho biết, những năm gần đây, trường được trang bị bảng thông minh và hệ thống kết nối trực tuyến. “Học sinh bản xa bây giờ được xem thí nghiệm khoa học, học ngoại ngữ với giáo viên giỏi ở tỉnh. Các cháu hào hứng hơn, tiếp thu nhanh hơn.”

Trong y tế, khám chữa bệnh từ xa, hồ sơ sức khỏe điện tử và tư vấn y tế qua ứng dụng giúp người dân nghèo giảm đáng kể chi phí và rủi ro. Người dân có thể đặt lịch khám, theo dõi bệnh mãn tính, tra cứu lịch tiêm chủng cho trẻ chỉ bằng điện thoại.

Tại nhiều tỉnh miền núi, mô hình “trạm y tế số” đã được triển khai, kết nối bệnh viện tuyến trên để tư vấn chuyên môn. Nhờ đó, các ca bệnh phức tạp được chẩn đoán sớm, giảm tình trạng chuyển tuyến không cần thiết, giúp người dân tiết kiệm chi phí đi lại.

Một trong những hướng đi nổi bật của chuyển đổi số trong giảm nghèo là mở rộng cơ hội việc làm thông qua các nền tảng trực tuyến. Người dân có thể tìm việc phù hợp, học nghề miễn phí hoặc tham gia các khóa đào tạo kỹ năng số ngắn hạn.

Tại các tỉnh đồng bằng và trung du, mô hình nông nghiệp số giúp nông dân nắm được kỹ thuật canh tác, dự báo thời tiết, dịch bệnh và giá thị trường theo thời gian thực. Nhờ đó, họ có thể điều chỉnh sản xuất hợp lý hơn, giảm rủi ro và nâng cao thu nhập.

Nhiều hộ nghèo đã tiếp cận thương mại điện tử để bán sản phẩm nông sản, thủ công mỹ nghệ, đặc sản địa phương mà không cần qua khâu trung gian. Điều này không chỉ tăng giá trị sản phẩm mà còn tạo động lực khởi nghiệp cho phụ nữ và thanh niên nông thôn.

Một phụ nữ ở Thái Nguyên chia sẻ: “Ngày trước chỉ bán quýt ở chợ xã, nay bán online khách đặt liên tục, thu nhập cải thiện rõ rệt.” Những câu chuyện như vậy đang ngày càng nhiều, cho thấy công nghệ đã giúp người dân tự tạo cơ hội thoát nghèo bền vững.

Tại nhiều địa phương, cổng dịch vụ công được tích hợp với nhiều tiện ích mới, từ nộp hồ sơ, tra cứu tiến độ đến nhận thông báo kết quả. Đặc biệt, các tổ công nghệ cộng đồng đã được thành lập ở nhiều xã để hỗ trợ người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến.

Các “tổ công nghệ cộng đồng” gồm đoàn viên, giáo viên, cán bộ xã… đến từng thôn bản hướng dẫn người dân cách tạo tài khoản định danh điện tử, cách nộp hồ sơ trợ cấp hoặc đăng ký khám chữa bệnh trực tuyến. Sự hỗ trợ này đã giúp nhiều người dân lớn tuổi, người dân tộc thiểu số vượt qua rào cản công nghệ.

Một cán bộ tổ công nghệ cộng đồng tại Lào Cai chia sẻ: “Khi bà con hiểu được dùng điện thoại để làm thủ tục nhanh hơn rất nhiều, ai cũng muốn học. Chỉ cần hướng dẫn vài lần là họ tự làm được.”

Bên cạnh đó, nhiều địa phương triển khai bản đồ số quản lý hạ tầng xã hội, theo dõi vùng khó khăn, khu vực thiếu dịch vụ y tế, giáo dục để điều chỉnh chính sách đầu tư kịp thời. Công nghệ giúp chính quyền chủ động hơn trong việc phân bổ ngân sách, ưu tiên đúng đối tượng.

Thách thức và yêu cầu đặt ra

Dù mang lại nhiều lợi ích, việc ứng dụng chuyển đổi số trong hỗ trợ người nghèo vẫn đối mặt không ít rào cản: Hạn chế về hạ tầng Internet tại vùng sâu, trình độ sử dụng công nghệ của người dân còn thấp, và nguy cơ chênh lệch mới giữa nhóm có kỹ năng số và nhóm không có điều kiện tiếp cận.

Để giải quyết, cần tăng cường đầu tư hạ tầng số cho vùng khó khăn; triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số cơ bản cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số; đồng thời đẩy mạnh phát triển các nền tảng thân thiện, dễ sử dụng.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, chuyển đổi số trong giảm nghèo cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - tổ chức xã hội. Doanh nghiệp công nghệ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế nền tảng phù hợp, hỗ trợ truyền thông và hướng dẫn sử dụng cho người dân.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bền vững giai đoạn 2026 - 2030, chuyển đổi số sẽ tiếp tục giữ vai trò trung tâm. Không chỉ là công cụ nâng cao hiệu quả quản lý, công nghệ cần trở thành “phương tiện tạo cơ hội” để người nghèo tiếp cận giáo dục, y tế, việc làm và an sinh dễ dàng hơn. Việc phổ cập kỹ năng số, thúc đẩy thanh toán không tiền mặt, phát triển hạ tầng viễn thông vùng sâu, số hóa toàn diện dữ liệu an sinh xã hội sẽ là những nhiệm vụ trọng tâm.

Chuyển đổi số đang mở ra cánh cửa mới giúp người nghèo, người yếu thế không chỉ được thụ hưởng chính sách mà còn tự tạo cơ hội vươn lên. Khi dịch vụ xã hội trở nên dễ tiếp cận, minh bạch và hiệu quả hơn nhờ công nghệ, mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bền vững của Việt Nam sẽ có thêm nền tảng vững chắc./.

L.H