Tài chính xanh cho nông nghiệp - động lực mới trong xây dựng nông thôn mới

Gần đây, việc BIDV và JBIC ký kết hợp tác tài chính xanh, cùng xu hướng ESG và các danh mục phân loại tài chính xanh, cho thấy nguồn vốn xanh cho nông nghiệp xuất khẩu đang rộng mở. Tuy nhiên, để vốn thực sự “đến đúng ruộng đồng”, chính sách cần được thiết kế phù hợp với cấu trúc sản xuất đặc thù của nông nghiệp Việt Nam.

Hơn 90% chủ thể trong nông nghiệp là nông dân nhỏ, hợp tác xã và doanh nghiệp siêu nhỏ - nhóm thường thiếu tài sản thế chấp, thiếu hồ sơ minh chứng, khó đáp ứng tiêu chí xanh. Nếu không tính đến đặc thù này, phần lớn người sản xuất ở nông thôn mới sẽ tiếp tục bị bỏ lại phía sau.

Một yêu cầu cấp bách là xây dựng bộ tiêu chí “xanh” dành riêng cho nông nghiệp. Kinh nghiệm từ Thái Lan, Indonesia, Ngân hàng Phát triển châu Phi cho thấy, khi tiêu chí minh bạch, thị trường trái phiếu xanh cho nông nghiệp có thể tăng trưởng rất nhanh. Trái phiếu xanh của EBRD cũng chứng minh rằng, với cơ chế giám sát chặt và báo cáo minh bạch, dòng vốn xanh có thể tiếp cận cả nông hộ nhỏ, đảm bảo an toàn tài chính.

Tại Việt Nam, trái phiếu xanh vẫn chủ yếu hướng vào năng lượng tái tạo, còn nông nghiệp là khoảng trống lớn. Vì vậy, theo chuyên gia FAO, cần triển khai đồng bộ nhiều công cụ: Tín dụng ưu đãi, bảo lãnh rủi ro, hợp tác đầu tư công - tư và bảo hiểm khí hậu. Những cơ chế này không chỉ giảm rủi ro nợ xấu cho ngân hàng, mà còn tạo “tấm đệm” an toàn cho nông dân khi đối mặt thiên tai, dịch bệnh, hay biến động giá cả - yếu tố quyết định trong mục tiêu nâng cao thu nhập khu vực nông thôn.

Một hướng khả thi là mô hình “đầu mối tín dụng”, ngân hàng thẩm định hợp tác xã hoặc doanh nghiệp liên kết, thay vì từng hộ. Đơn vị đầu mối sẽ phân bổ vốn cho nông dân theo hợp đồng, giúp giảm chi phí giám sát và kiểm soát tốt tiêu chuẩn xanh. Mô hình này phù hợp với phát triển kinh tế hợp tác - trụ cột của chương trình nông thôn mới nâng cao.

Tuy nhiên, tài chính xanh sẽ không thể phát triển nếu thiếu cơ chế ngăn “rửa xanh”. Nhiều nước châu Âu đã lồng ghép quy trình đánh giá môi trường vào từng giai đoạn giải ngân, quản lý dòng tiền qua tài khoản riêng và kiểm tra định kỳ. Đây là kinh nghiệm quan trọng để Việt Nam tránh tình trạng “khoác áo xanh” cho các dự án kém hiệu quả.

Điểm cuối cùng, và mang tính quyết định, là cần mở rộng không gian đối thoại giữa Nhà nước - ngân hàng - doanh nghiệp nông nghiệp. Khi các bên cùng xác định rõ trách nhiệm, câu chuyện không còn là “thiếu vốn”, mà là “vốn chưa đến đúng chỗ”. Nếu làm tốt, dòng tài chính xanh sẽ trở thành động lực mạnh mẽ giúp nông nghiệp chuyển đổi bền vững, tạo sinh kế ổn định, hoàn thiện tiêu chí môi trường - kinh tế trong xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu./.

L.H