Liệu pháp CAR-T - hy vọng mới cho người mắc viêm khớp, lupus, viêm loét ruột

Các tế bào miễn dịch được biến đổi gen đang cho thấy hiệu quả rõ rệt trong điều trị nhiều bệnh tự miễn gây suy nhược cơ thể, bao gồm: Viêm loét đại tràng, viêm khớp dạng thấp và lupus ban đỏ. Những kết quả tích cực từ những nghiên cứu trong 3 năm qua cho thấy liệu pháp tế bào CAR-T có tiềm năng ứng dụng rộng rãi cho mọi tình trạng mà ở đó hệ miễn dịch tấn công chính cơ thể.

Liệu pháp CAR-T khai thác tế bào T của hệ miễn dịch - vốn có nhiệm vụ chống lại nhiễm trùng. Tế bào T được lấy từ chính người bệnh và tái lập trình để tạo ra các thụ thể kháng nguyên dạng khảm (chimeric antigen receptors). Khi được truyền trở lại cơ thể, chúng nhắm mục tiêu vào các kháng nguyên trên tế bào B - loại tế bào miễn dịch sản sinh ra các kháng thể tấn công mô khỏe mạnh trong các rối loạn tự miễn.

Việc ứng dụng liệu pháp này cho các bệnh tự miễn tăng mạnh kể từ năm 2021, khi một cô gái 20 tuổi mắc lupus ban đỏ nghiêm trọng tại Đức trở thành bệnh nhân đầu tiên điều trị bằng CAR-T. Bác sĩ David Simon, người tham gia ca điều trị cho biết, từ đó liệu pháp CAR-T đã tiến vào các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I và II cho xơ cứng bì toàn thể, viêm cơ và viêm khớp dạng thấp. Các thử nghiệm giai đoạn III cũng đang được tiến hành cho lupus và nhược cơ - căn bệnh gây suy yếu các cơ liên quan đến hô hấp, nuốt và thị giác.

Simon - chuyên gia về viêm khớp dạng thấp tại Bệnh viện Đại học Charité (Berlin) cho biết, những người tham gia thử nghiệm CAR-T cho lupus và viêm khớp dạng thấp dường như đã được “chữa khỏi”. “Họ không còn các tự kháng thể gây bệnh và triệu chứng cũng biến mất hoàn toàn”, ông nói. “Đây là điều hoàn toàn mới mẻ mà chúng tôi chưa từng quan sát trước đây”.

Thực tế, liệu pháp tế bào CAR-T đã trở thành phương pháp điều trị thường quy cho một số loại ung thư kể từ khi được phê duyệt lần đầu để điều trị ung thư máu vào năm 2017.

Một biên giới mới

Viêm loét đại tràng - căn bệnh gây tổn thương đại tràng với các triệu chứng đau bụng, loét và tiêu chảy ra máu, là cái tên mới nhất cho thấy tiềm năng điều trị bằng liệu pháp tế bào CAR-T. Vừa qua, chuyên gia tiêu hóa Markus Neurath và các cộng sự tại Bệnh viện Đại học Erlangen (Đức) đã báo cáo trường hợp điều trị cho một nữ bệnh nhân 21 tuổi mắc viêm loét đại tràng. Sau khi tiếp nhận liệu pháp, các triệu chứng của cô thuyên giảm rõ rệt và duy trì ổn định suốt 14 tuần, không cần dùng thuốc và đã có thể quay lại làm việc. “Kết quả thực sự đáng kinh ngạc”, Neurath nhận xét. Nhóm dự kiến thử nghiệm trên thêm một số bệnh nhân trước khi tiến tới các thử nghiệm lâm sàng đối chứng với quy mô lớn hơn.

Đầu năm nay, nhà miễn dịch học Bing Du tại Đại học Sư phạm Hoa Đông (Thượng Hải, Trung Quốc) và cộng sự công bố kết quả thử nghiệm thí điểm sử dụng tế bào miễn dịch từ người hiến tặng để điều trị lupus kháng thuốc. Các tế bào hiến tặng có thể đóng vai trò như một phiên bản “phổ thông” của CAR-T, cho phép sản xuất hàng loạt, giảm thời gian chờ và chi phí điều trị. Năm ngoái, ông Du cũng tham gia nghiên cứu đầu tiên trên thế giới sử dụng tế bào miễn dịch biến đổi từ người hiến tặng để điều trị hai bệnh tự miễn hiếm gặp và nghiêm trọng.

Trong nghiên cứu mới nhất, 4 phụ nữ mắc lupus thể đa tạng được hóa trị để giảm lượng bạch cầu, sau đó được truyền tế bào CAR-T từ người hiến tặng. Sau 3 tháng, tất cả đều không còn các triệu chứng như viêm khớp, viêm mạch máu hay rụng tóc. Một người thuyên giảm hoàn toàn và không cần thuốc duy trì; ba người còn lại chỉ dùng steroid liều thấp. Ông Du cho rằng, kết quả “tốt hơn nhiều so với kỳ vọng”, có thể vì tế bào CAR-T đã tiêu diệt triệt để các tế bào B rối loạn chức năng - thủ phạm tạo ra kháng thể tấn công mô cơ thể. “Hệ miễn dịch dường như đã được ‘khởi động lại’, không chỉ ở tế bào B mà trên toàn hệ thống”, ông nói, mở ra cơ hội cho các tế bào B khỏe mạnh phát triển thay thế.

Nhiều nhóm nghiên cứu khác cũng đang tìm cách khiến cơ thể tự sản sinh CAR-T ngay bên trong, nhằm loại bỏ quy trình sản xuất ngoài cơ thể và tránh các rủi ro nhiễm trùng, độc tính liên quan đến việc phải ức chế miễn dịch trước điều trị. “Dù tất cả mới chỉ ở giai đoạn đầu, đây là khởi đầu của một kỷ nguyên mới trong y học lâm sàng”, ông Neurath nhận định.

Liệu có phải là phương pháp chữa khỏi hoàn toàn?

Ông Neurath nhận định rằng, liệu pháp CAR-T sẽ trở nên phổ biến hơn trong vài năm tới và có thể mở rộng sang nhiều bệnh tự miễn mãn tính khác. “Đối với lupus, tôi tin tưởng hoàn toàn rằng liệu pháp này sẽ trở thành phương pháp thường quy, bởi hàng loạt thử nghiệm tiềm năng đang được tiến hành và nhiều nhóm nghiên cứu độc lập đã báo cáo những kết quả tích cực ngoạn mục”, ông nói.

Dù đã ghi nhận nhiều trường hợp thuyên giảm sau điều trị, ông David Simon lưu ý rằng, vẫn còn quá sớm để khẳng định liệu CAR-T có thể mang lại sự chữa khỏi hoàn toàn và lâu dài hay không. “Với lupus, những gì quan sát được đến nay cho thấy liệu pháp này có thể giúp chữa khỏi ở phần lớn bệnh nhân”, ông nhận định. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng đối với những bệnh chưa được nghiên cứu sâu như viêm khớp dạng thấp, hiện vẫn quá sớm để đưa ra kết luận chắc chắn./.

Hoàng Phương Linh