Chuẩn hóa vùng trồng dược liệu: Đánh thức tiềm năng “tỷ đô” trên đất nghèo

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), GACP - thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc, là bộ tiêu chuẩn kiểm soát toàn diện từ nguồn giống, thổ nhưỡng đến quy trình thu hoạch nhằm đảm bảo hoạt chất tối ưu. Trong bối cảnh thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, việc áp dụng quy chuẩn này không đơn thuần là yêu cầu kỹ thuật mà là giải pháp khoa học then chốt giúp thay đổi căn bản phương thức sản xuất tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số: Chuyển từ khai thác tự nhiên, manh mún sang canh tác hàng hóa chất lượng cao, tạo tiền đề vững chắc để thoát nghèo.

Thực trạng và tiềm năng phát triển dược liệu tại các vùng lõi nghèo

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn về dược liệu với sự đa dạng sinh học cao. Đáng chú ý, phần lớn diện tích phân bố các loài dược liệu quý đều nằm tại các địa bàn có tỷ lệ hộ nghèo cao, nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, lợi thế so sánh này chưa được chuyển hóa tương xứng thành lợi ích kinh tế.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tập quán canh tác còn lạc hậu, manh mún và tự phát. Việc khai thác dược liệu chủ yếu dựa vào tự nhiên hoặc trồng trọt theo kinh nghiệm truyền thống mà thiếu sự can thiệp của quy trình kỹ thuật, dẫn đến năng suất thấp, chất lượng không đồng đều và khó đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường dược phẩm hiện đại. Đây chính là "điểm nghẽn" khiến người dân dù sở hữu tài nguyên quý giá nhưng vẫn chưa thể thoát nghèo bền vững.

Chuẩn hóa quy trình sản xuất - Nền tảng nâng cao giá trị sản phẩm

Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg về Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 có thể đáp ứng 80% nhu cầu dược liệu trong nước và tăng cường khả năng xuất khẩu dược liệu và các sản phẩm từ dược liệu trong nước.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, định hướng chiến lược hiện nay là tăng cường ứng dụng khoa học - kỹ thuật nhằm chuẩn hóa vùng trồng theo tiêu chuẩn GACP. Việc áp dụng GACP đòi hỏi quy trình sản xuất đồng bộ và nghiêm ngặt, thay cho phương thức canh tác truyền thống. Quy trình này bắt đầu từ khâu chọn giống, ưu tiên sử dụng kỹ thuật nuôi cấy mô và chọn lọc giống để tạo nguồn cây giống sạch bệnh và ổn định về hoạt chất.

Trong quá trình canh tác, các yếu tố như thổ nhưỡng, nguồn nước và phân bón cần được kiểm soát chặt chẽ, sử dụng chế phẩm sinh học thay cho hóa chất độc hại. Khâu thu hái cũng phải dựa trên các phân tích kỹ thuật để xác định thời điểm dược liệu đạt hàm lượng hoạt chất tối ưu. Việc chuẩn hóa toàn bộ quy trình là cơ sở quan trọng để dược liệu Việt Nam đủ điều kiện tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tác động đa chiều đến công tác giảm nghèo

Triển khai nhiệm vụ truyền thông về giảm nghèo đa chiều, việc nhân rộng các mô hình dược liệu công nghệ cao đã mang lại những tác động tích cực và toàn diện. Trước hết, mô hình này giúp giải quyết chiều thiếu hụt về thu nhập thông qua việc tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao và đầu ra ổn định.

Quan trọng hơn, quá trình tham gia vào chuỗi sản xuất GACP giúp người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, được tiếp cận và nâng cao trình độ khoa học kỹ thuật - một trong những yếu tố cốt lõi để giảm nghèo bền vững. Thông qua các lớp tập huấn và chuyển giao công nghệ, người dân được trang bị kiến thức về nông nghiệp sạch, kỹ năng sử dụng các thiết bị thông minh để ghi chép nhật ký canh tác điện tử và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Điều này góp phần trực tiếp vào việc cải thiện chiều thiếu hụt về giáo dục nghề nghiệp và tiếp cận thông tin trong bộ tiêu chí nghèo đa chiều.

Định hướng ứng dụng công nghệ chế biến sâu

Bên cạnh việc chuẩn hóa vùng trồng, việc đầu tư vào công nghệ chế biến sâu cũng được xác định là khâu đột phá để tối ưu hóa giá trị chuỗi dược liệu. Thay vì xuất bán nguyên liệu thô với giá trị thấp, các địa phương đang tích cực phối hợp với các đơn vị nghiên cứu để chuyển giao công nghệ chiết xuất, sấy lạnh và bào chế hiện đại cho các hợp tác xã và doanh nghiệp tại chỗ. Việc này không chỉ giúp đa dạng hóa sản phẩm (trà, cao, tinh dầu, thực phẩm bảo vệ sức khỏe...), mà còn giải quyết bài toán việc làm phi nông nghiệp cho lao động nông thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương theo hướng hiện đại hóa.

Nhìn chung, việc phát triển dược liệu theo tiêu chuẩn GACP gắn với chế biến sâu là minh chứng rõ nét cho vai trò của khoa học và công nghệ trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025. Đây là giải pháp mang tính tổng thể, kết hợp hài hòa giữa tri thức bản địa và công nghệ hiện đại, giữa phát triển kinh tế và an sinh xã hội, góp phần hiện thực hóa mục tiêu giảm nghèo bao trùm và bền vững mà Đảng và Nhà nước đã đề ra./.

Hoàng Phương Linh