Chương trình Mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026 - 2035: Tạo đột phá cho vùng khó khăn

Sáng 1/12/2025, Hội đồng Dân tộc đã tổ chức Phiên họp thẩm tra đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM), giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) giai đoạn 2026 - 2035. Phiên họp diễn ra sôi nổi, với nhiều trao đổi, thảo luận sâu sắc và những đóng góp tích cực từ các đại biểu.

Quản lý thống nhất, phát triển bền vững vùng DTTS&MN

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc tích hợp ba Chương trình MTQG giai đoạn 2021 - 2025 thành một Chương trình MTQG chung cho giai đoạn 2026 - 2035 nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực và trùng lặp nhiệm vụ, đồng thời đảm bảo quản lý thống nhất, hiệu quả và bền vững hơn.

Chương trình dự kiến triển khai trong 10 năm, chia làm 2 giai đoạn: 2026 - 2030 và 2031 - 2035, trên phạm vi toàn quốc, với ưu tiên đặc biệt dành cho vùng DTTS&MN.

Đối tượng thụ hưởng của Chương trình rất rộng, bao gồm hệ thống xã, thôn trên cả nước, đặc biệt là địa bàn khó khăn, đặc biệt khó khăn vùng DTTS&MN, các xã nghèo, xã phấn đấu đạt chuẩn NTM và NTM hiện đại. Người dân, cộng đồng dân cư, hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp (DN) và các tổ chức liên quan trên toàn quốc đều thuộc đối tượng hưởng lợi.

Đặc biệt, Chương trình ưu tiên các nhóm: hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo; hộ gia đình, cá nhân người DTTS; người dân sống tại xã nghèo, xã/thôn vùng DTTS&MN; hợp tác xã, tổ hợp tác, DN trên địa bàn vùng DTTS&MN; cùng các đơn vị sự nghiệp, trường học, trạm y tế, di tích và dự án bảo tồn văn hóa tại vùng DTTS&MN.

Dự kiến, tổng nguồn lực huy động cho giai đoạn I (2026 - 2030) khoảng 1,23 triệu tỷ đồng, trong đó: ngân sách Trung ương hỗ trợ trực tiếp chiếm 8%; ngân sách địa phương 33%; nguồn vốn lồng ghép từ các chương trình MTQG và dự án khác 29%; phần còn lại là vốn tín dụng chính sách, vốn DN và đóng góp của cộng đồng, người dân. Nguồn lực cho giai đoạn II (2031 - 2035) sẽ được Quốc hội quyết định dựa trên kết quả thực hiện giai đoạn 2026 - 2030.

Việc tích hợp Chương trình không làm giảm chính sách hỗ trợ mà ngược lại, tạo điều kiện tập trung nguồn lực mạnh hơn cho vùng DTTS&MN, hướng tới mục tiêu cao nhất: “Dân giàu, nước mạnh, người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc”.

Đến năm 2030, 100% xã thoát khỏi tình trạng nghèo

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) Nguyễn Hoàng Hiệp nhấn mạnh, Chương trình MTQG tích hợp sẽ tập trung vào “vùng lõi nghèo”, nơi chủ yếu là đồng bào DTTS sinh sống; nâng cao chất lượng NTM tại vùng khó khăn; đồng thời loại bỏ trùng lặp, đưa các chính sách hỗ trợ đi vào cuộc sống nhanh chóng, bảo đảm người dân được thụ hưởng kịp thời và thực chất. Chương trình cũng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền triệt để cho địa phương theo tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Chính phủ đặt ra các mục tiêu quan trọng đến năm 2030, bao gồm: thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng gấp 2,5 - 3 lần so với năm 2020; thu nhập bình quân của đồng bào DTTS đạt khoảng 2/3 mức bình quân chung cả nước; tỷ lệ nghèo đa chiều giảm 1-1,5%/năm; 65% xã đạt chuẩn NMT và đến năm 2035 nâng lên khoảng 85%. Đến năm 2030, 100% xã thoát khỏi tình trạng nghèo, cơ bản không còn xã, thôn đặc biệt khó khăn tại vùng DTTS&MN.

Theo Thứ trưởng Bộ NN&MT Nguyễn Hoàng Hiệp, Chương trình MTQG tích hợp bao gồm hai hợp phần chính.

Hợp phần thứ nhất - các nội dung chung: Thực hiện trên phạm vi cả nước, gồm 10 nhóm nội dung chung nhằm xây dựng NTM, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN, trong đó tập trung ưu tiên vùng đồng bào DTTS&MN.

Hợp phần thứ hai - các nội dung đặc thù: Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN gồm 5 nhóm nội dung, đây là những chính sách đặc thù riêng, được đầu tư bổ sung cho vùng đồng bào DTTS&MN và các đối tượng liên quan.

Các đại biểu Quốc hội cơ bản đồng tình và nhất trí cao với chủ trương hợp nhất ba Chương trình MTQG nhằm tập trung nguồn lực, tránh trùng lặp và có cơ chế vận hành triển khai dự án phù hợp hơn. Tuy nhiên, không ít ý kiến bày tỏ lo ngại việc trình Quốc hội thông qua vào thời điểm này có thể chưa bảo đảm đủ thời gian rà soát đối tượng, nội dung và xây dựng văn bản hướng dẫn.

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn ĐBQH TP Huế) đề nghị Chính phủ bổ sung bảng đối chiếu chi tiết giữa ba Chương trình MTQG, làm rõ các nội dung trùng lặp, chính sách thuộc từng hợp phần, đối tượng thụ hưởng, nội dung có thể hợp nhất để tạo tính đồng bộ và sức bật; những nội dung đặc thù cần giữ riêng và những nội dung cần loại bỏ vì không còn phù hợp thực tế. Đại biểu cũng cho rằng, cần đánh giá tác động của phương án hợp nhất đối với các giai đoạn tiếp theo và đối với công tác quản trị chương trình tại cấp tỉnh, xã.

Về mục tiêu và chỉ tiêu, đại biểu cũng chỉ ra sự thiếu thống nhất trong chỉ tiêu thu nhập bình quân của đồng bào DTTS. Theo đại biểu Nguyễn Thị Sửu, chỉ tiêu số xã nghèo thoát nghèo đến năm 2030 bị đánh giá là quá cao so với tốc độ giảm nghèo thực tế (dưới 3%/năm). Bên cạnh đó, việc đặt ra chỉ tiêu 10% xã NTM hiện đại là thiếu cơ sở khi Bộ tiêu chí giai đoạn 2026 - 2030 chưa có.

Đại biểu Trần Thị Kim Nhung, Ủy viên, ĐBQH chuyên trách Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, đồng quan điểm, nhấn mạnh cần cung cấp số liệu hiện tại và cơ sở xác định mục tiêu giai đoạn sau, đặc biệt phải phù hợp với nguồn lực tài chính.

Đại biểu kiến nghị Chính phủ thống nhất lại bộ chỉ tiêu theo ba mức để tạo lộ trình hợp lý hơn. Theo đó, chỉ tiêu bắt buộc là đáp ứng dịch vụ cơ bản tối thiểu cho người dân nghèo, chỉ tiêu phấn đấu là có thể đạt tương đối so với kế hoạch, và chỉ tiêu thí điểm nhằm áp dụng cho những nội dung mới. Đồng thời, cần làm rõ cơ sở khoa học của từng chỉ tiêu, dựa trên dự báo tăng trưởng, năng lực ngân sách và khả năng tổ chức thực hiện ở cấp xã.

Cơ cấu vốn đảm bảo khả thi và hiệu quả đầu tư

Vốn và cơ cấu vốn là vấn đề được đặc biệt quan tâm trong Chương trình MTQG 2026 - 2030. Nhiều đại biểu nhận định, mức 400.000 tỷ đồng vốn ngân sách địa phương cho giai đoạn 2026-2030 là không khả thi, đặc biệt đối với các tỉnh miền núi, nơi không có nguồn lực đầu tư, vốn thu ngân sách chỉ đủ chi thường xuyên

Đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên, ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại cho rằng, nếu ngân sách Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, thì ngân sách Trung ương phải đóng vai trò nòng cốt; việc tỷ lệ vốn địa phương gấp bốn lần vốn Trung ương là chưa hợp lý. Đại biểu cũng bày tỏ lo ngại về việc cách thức cộng dồn vốn thông thường dẫn đến con số lớn nhưng thiếu tính khả thi.

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu đề nghị Chính phủ giải trình cụ thể cơ sở tính toán con số 400.000 tỷ đồng và phân bổ theo từng nhóm tỉnh; đồng thời nhấn mạnh cần ghi rõ nguyên tắc “Ngân sách Trung ương là chủ đạo” đối với các tỉnh đặc biệt khó khăn. Đại biểu cũng kiến nghị có cơ chế huy động tín dụng chính sách thay vì yêu cầu đóng góp của người dân.

Nhiều đại biểu đề xuất, nguồn lực chủ yếu của Chương trình nên được xác định theo hướng: ngân sách Trung ương - tín dụng chính sách - ODA - PPP. Đồng thời, Chính phủ cần báo cáo rõ hơn phần vốn đối ứng địa phương và xem xét tăng nguồn vốn tín dụng cho Ngân hàng Chính sách xã hội.

Về nguyên tắc phân bổ vốn, một số đại biểu đề nghị Chính phủ xác định phương pháp phân bổ dựa trên ba tiêu chí/cấp độ: tỷ lệ DTTS; diện tích vùng khó khăn; quy mô dân số nông thôn. Cần ghi rõ "Ngân sách Trung ương phân bổ theo công thức minh bạch" và Hội đồng nhân dân cấp tỉnh chịu trách nhiệm phân bổ chi tiết, tăng quyền chủ động cho việc lồng ghép.

Kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Dân tộc Hoàng Duy Chinh đánh giá cao các ý kiến góp ý, và khẳng định sự cần thiết hợp nhất ba Chương trình MTQG nhằm khắc phục tồn tại, hạn chế, trùng lặp, chồng chéo chính sách và bất cập về văn bản hướng dẫn, đồng thời giải quyết khó khăn trong tổ chức thực hiện giai đoạn vừa qua.

Phó Chủ tịch Thường trực Hoàng Duy Chinh lưu ý Chính phủ rà soát lại hệ thống chỉ tiêu cho giai đoạn tới, nhất là trong bối cảnh sáp nhập xã hiện nay, bởi đây là yếu tố rất quan trọng để có cơ sở đánh giá, rà soát mục tiêu, nội dung đầu tư và tránh tình trạng không giải ngân được vì "nhiệm vụ đã hoàn thành”.

Về nguồn lực thực hiện, ông nhấn mạnh cần có phương án bảo đảm nguồn lực đủ, phân bổ rõ cho từng hợp phần và ưu tiên đặc biệt cho vùng đồng bào DTTS&MN. Đồng thời, cần tính toán lại cơ chế huy động vốn vì các vùng này là vùng trũng, vùng lõi (nơi khó khăn nhất) và ngân sách Nhà nước phải đóng vai trò quyết định, không thể áp dụng tỷ lệ huy động vốn như giai đoạn trước./.

AD