Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho quá trình chuyển đổi số quốc gia
Đóng góp ý kiến vào dự án Luật Chuyển đổi số, các đại biểu Quốc hội nhấn mạnh cần tiếp tục rà soát, bổ sung các quy định chặt chẽ, cụ thể về các quyền được tôn trọng, bảo vệ thông tin của người dân khi tham gia vào không gian số.
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, chiều 1/12/2025, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội đã thảo luận tại hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số (CĐS). Tại phiên thảo luận, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đánh giá cao sự cần thiết ban hành Luật CĐS trong bối cảnh hiện nay.
Nguyên tắc kết nối, liên thông hệ thống thông tin phục vụ dịch vụ công trực tuyến
Tham gia ý kiến về Chương V dự thảo Luật CĐS liên quan đến nguyên tắc kết nối, liên thông của hệ thống thông tin phục vụ dịch vụ công trực tuyến (DVCTT), đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng) đánh giá cao quy định này. Đây không chỉ là điều khoản có ý nghĩa nền tảng, mang tính mô tả kỹ thuật, mà là trụ cột thể chế để hình thành một Chính phủ số vận hành thống nhất và minh bạch. Đại biểu nhấn mạnh ba nhóm nguyên tắc chính:
Thứ nhất, tuân thủ khung kiến trúc tổng thể quốc gia số. Khung kiến trúc được ví như quy hoạch tổng thể của hạ tầng số quốc gia. Việc luật hóa yêu cầu này biến định hướng thành nghĩa vụ pháp lý. Đại biểu dẫn kinh nghiệm từ Hàn Quốc: Khi toàn bộ hệ thống nhà nước tuân thủ một kiến trúc tổng thể, mô hình “một lần khai báo” được vận hành hiệu quả, tạo sự đồng nhất về kỷ luật thể chế.
Thứ hai, kết nối và liên thông phải dựa trên tiêu chuẩn, quy chuẩn và yêu cầu kỹ thuật thống nhất. Không có chuẩn chung, dữ liệu không thể tương thích và Nhà nước không thể vận hành như một hệ thống thống nhất. Các tiêu chuẩn này cần tham chiếu với chuẩn khu vực và quốc tế, vì CĐS là lĩnh vực xuyên biên giới.
Thứ ba, không thiết lập rào cản kỹ thuật trong kết nối và chia sẻ dữ liệu. Đại biểu nhấn mạnh, nhiều nền tảng hiện nay vẫn thiết kế theo hướng đóng, hạn chế API hoặc phụ thuộc vào nhà cung cấp. Khi dữ liệu là tài sản công, việc giữ dữ liệu vì lợi ích cục bộ là hành vi gây tổn hại trực tiếp đến lợi ích chung, vì vậy không được có “vùng cấm kỹ thuật” trong chia sẻ dữ liệu phục vụ quản lý Nhà nước.
Bên cạnh việc mở rộng kết nối, dự thảo Luật cũng quy định chặt chẽ trách nhiệm bảo đảm an toàn, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và bí mật Nhà nước trong quá trình chia sẻ. Đại biểu nhấn mạnh: Kết nối không thể đánh đổi bằng rủi ro; liên thông không thể đánh đổi bằng mất an toàn. Khi lượng dữ liệu chia sẻ ngày càng lớn, nếu không có chuẩn bảo mật thống nhất và cơ chế giám sát hiệu quả, hệ thống sẽ dễ bị tấn công, rò rỉ hoặc lạm dụng.
Từ góc độ triển khai, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, thách thức lớn không nằm ở công nghệ, mà ở kỷ luật phối hợp và cơ chế giám sát tuân thủ. Theo đó, đại biểu đề xuất ba nhóm giải pháp:
Một là, xác định rõ cơ quan đầu mối ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kết nối và liên thông; đồng thời công khai lộ trình áp dụng để các bộ, ngành, địa phương thực hiện thống nhất.
Hai là, xây dựng cơ chế đánh giá, xếp hạng mức độ tuân thủ của từng đơn vị; công khai định kỳ để Quốc hội, Chính phủ và nhân dân giám sát.
Ba là, quy định rõ chế tài đối với các hệ thống cố tình thiết kế theo hướng đóng, trì hoãn kết nối hoặc không tuân thủ Khung kiến trúc tổng thể.
Tăng cường bảo vệ quyền riêng tư trong không gian số
Một trong những nội dung nhận được sự quan tâm lớn của ĐBQH là bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền công dân số.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH Hải Phòng) cho rằng, dự thảo Luật hiện chưa làm rõ một số nội dung liên quan đến quyền cá nhân, tổ chức khi tham gia không gian số, như quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân, quyền được quên, quyền chuyển dữ liệu giữa các nền tảng, trách nhiệm bồi thường khi hệ thống tự động đưa ra quyết định sai, hay quy định về bảo vệ trẻ em trên môi trường số, bao gồm phân loại nội dung theo độ tuổi.
Theo đại biểu, với xu hướng quản trị dựa trên dữ liệu, các hệ thống tự động sẽ ngày càng tham gia vào quyết định hành chính. Với các phương pháp quản trị, thu thập, khai thác, sử dụng dữ liệu hiện nay đang tiềm ẩn nguy cơ sai lệch dữ liệu, lộ lọt thông tin, vi phạm quyền riêng tư.
Vì vậy, dự thảo Luật cần bổ sung quy định cụ thể về quyền được tôn trọng và bảo vệ thông tin cá nhân khi tham gia vào không gian số; cơ chế khiếu nại, bồi thường; trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước khi quyền được bảo vệ thông tin cá nhân của công dân bị xâm phạm; cũng như quy định chi tiết về nội dung bảo vệ nhóm yếu thế, đặc biệt là trẻ em.
Trong khi đó, đại biểu Phạm Trọng Nhân (Đoàn ĐBQH TP Hồ Chí Minh) nhận định, quyền công dân số và dữ liệu hiện vẫn chưa trở thành một cơ chế bảo vệ. Mọi DVCTT đều dựa trên dữ liệu cá nhân, nhưng dự thảo mới dừng ở mức nguyên tắc, chưa có quy định về quyền tự quyết dữ liệu, minh bạch trong xử lý, cơ chế khiếu nại hay tiêu chuẩn quyền riêng tư từ thiết kế. Nếu luật không tạo hành lang bảo vệ mạnh mẽ, người dân sẽ bước vào quá trình CĐS trong tâm thế lo ngại.
Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề xuất, dữ liệu phi cá nhân phải được chia sẻ ở dạng tổng hợp, ẩn danh, chống độc quyền và ngăn chặn việc phá hủy dữ liệu trái phép. Chương V của dự thảo cần quy định bộ công cụ tối thiểu của công dân số gồm căn cước điện tử, chữ ký số, tài khoản thanh toán số, tài khoản dịch vụ công duy nhất. Đi kèm với đó là tiêu chuẩn bảo vệ dữ liệu cá nhân theo chuẩn quốc tế và yêu cầu Chính phủ phổ cập kỹ năng số, thiết kế dịch vụ công dễ tiếp cận cho mọi nhóm dân cư.
Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho quá trình CĐS quốc gia
Giải trình những ý kiến của các ĐBQH, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Luật CĐS được thiết kế theo hướng là luật khung quy định các nguyên tắc chung về CĐS, các nguyên tắc thiết kế và kiến trúc số yêu cầu tối thiểu đối với các hệ thống số; trách nhiệm của các chủ thể tham gia cơ chế điều phối và các biện pháp thúc đẩy nhằm đảm bảo mọi hoạt động CĐS trên phạm vi toàn quốc diễn ra thống nhất, an toàn và hiệu quả.
Chính vì vậy, Luật CĐS được xây dựng nhằm tạo khung pháp lý thống nhất cho CĐS quốc gia, bảo đảm CĐS đúng hướng, an toàn, hiệu quả.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, lần đầu tiên các khái niệm quan trọng nhất của CĐS như hạ tầng số, dữ liệu số, nền tảng số, môi trường số, Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số được định nghĩa một cách chính thức ở cấp độ luật. Luật CĐS cũng chính thức hóa việc ban hành chương trình CĐS quốc gia, khung kiến trúc tổng thể quốc gia số, khung quản trị dữ liệu, khung năng lực số, bộ chỉ số đo lường CĐS quốc gia.
Bộ trưởng nhấn mạnh, Luật sẽ tập trung xử lý các nội dung chính để hình thành quốc gia số: Hình thành khung pháp lý thống nhất; thiết lập cơ chế pháp lý cho Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; xác lập cấu trúc quản trị quốc gia thống nhất về CĐS. Đồng thời luật hóa các cơ chế về nguồn lực tài chính và nhân lực số; cơ chế đánh giá định kỳ và công khai các chỉ số CĐS
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, trên cơ sở các ý kiến đóng góp, Bộ KH&CN sẽ tiếp thu tối đa để hoàn thiện dự thảo Luật CĐS, trình Quốc hội xem xét thông qua, qua đó bảo đảm tính thống nhất trong triển khai CĐS trên phạm vi cả nước.
Phát biểu kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan khẳng định, việc ban hành Luật CĐS là cần thiết nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý cho quá trình CĐS quốc gia, tạo kết nối giữa thế giới thực và thế giới số, cũng như giữa các ngành, các lĩnh vực trong nền kinh tế số và xã hội số. Dự án Luật được Quốc hội xem xét thông qua theo quy trình của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Do đó, Chính phủ sẽ chịu trách nhiệm trình Quốc hội xem xét, biểu quyết thông qua./.