Đo lường tỷ lệ trẻ em nghèo đa chiều: Nền tảng cho phát triển bền vững

Nghèo đói - Rào cản trực tiếp làm suy giảm sức khỏe và tương lai của trẻ em

Theo Báo cáo “Tình hình trẻ em thế giới 2025: Chấm dứt nghèo đói trẻ em - Trách nhiệm chung của chúng ta” (The State of the World’s Children 2025) được UNICEF công bố mới đây, nghèo đói vẫn đang là mối đe dọa nghiêm trọng đối với hàng trăm triệu trẻ em trên toàn cầu.

Báo cáo chỉ ra rằng, hơn 417 triệu trẻ em tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình - tương đương 1/5 tổng số trẻ em - không được đáp ứng đầy đủ nhu cầu cơ bản ở ít nhất hai lĩnh vực thiết yếu ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển.

Dựa trên phân tích dữ liệu của hơn 130 quốc gia, báo cáo đánh giá nghèo đa chiều ở trẻ em qua 6 lĩnh vực trọng yếu: giáo dục, y tế, nhà ở, dinh dưỡng, vệ sinh và nước sạch. Kết quả cho thấy: 118 triệu trẻ thiếu hụt từ 3 nhu cầu trở lên, 17 triệu trẻ thiếu hụt từ 4 nhu cầu trở lên.

Những con số này phản ánh mức độ nghiêm trọng của tình trạng thiếu thốn mà trẻ em trên thế giới đang gánh chịu. Bà Catherine Russell, Giám đốc điều hành UNICEF nhấn mạnh, trẻ sống trong nghèo đói, thiếu dinh dưỡng, thiếu vệ sinh hoặc thiếu nhà ở phù hợp sẽ phải đối mặt với hậu quả lâu dài, không chỉ về sức khỏe mà còn ảnh hưởng đến khả năng học tập, cơ hội việc làm và chất lượng cuộc sống sau này.

Tuy nhiên, bà Catherine Russell cũng khẳng định điều này hoàn toàn có thể thay đổi, nếu các chính phủ hành động quyết liệt với những chính sách đúng đắn.

Tiến bộ toàn cầu chậm lại do nhiều thách thức

Báo cáo chỉ ra, ỏ châu Phi (khu vực hạ Sahara) và Nam Á tiếp tục là hai khu vực có tỷ lệ nghèo đa chiều trẻ em cao nhất thế giới. Chẳng hạn, tại Chad, có tới 64% trẻ em không được đáp ứng nhu cầu cơ bản trong ít nhất hai lĩnh vực; gần 25% trẻ thiếu thốn từ ba lĩnh vực trở lên.

Vệ sinh là lĩnh vực trẻ bị thiếu hụt nhiều nhất: 65% trẻ ở nhóm nước thu nhập thấp không có nhà vệ sinh, 26% ở nhóm thu nhập trung bình thấp, 11% ở nhóm thu nhập trung bình cao. Điều kiện vệ sinh kém khiến nguy cơ bệnh tật tăng cao, kéo theo vòng luẩn quẩn: bệnh tật - suy dinh dưỡng - nghèo đói.

Giai đoạn 2013 - 2023 chứng kiến tỷ lệ trẻ thiếu ít nhất một nhu cầu thiết yếu, giảm từ 51% xuống 41% ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Tuy nhiên, tiến bộ này đang tụt dốc rõ rệt, do xung đột, biến đổi khí hậu, khủng hoảng môi trường, gia tăng nợ công và bất bình đẳng công nghệ. Đáng lo ngại hơn, nhiều quốc gia đang cắt giảm viện trợ phát triển (ODA), khiến hàng triệu trẻ em đứng trước nguy cơ không được tiếp cận dịch vụ cơ bản.

Tuy nhiên, một số quốc gia đã chứng minh rằng, việc giảm nghèo đa chiều trẻ em là hoàn toàn khả thi. Tại Tanzania, tỷ lệ nghèo đa chiều trẻ em giảm 46 điểm phần trăm từ 2000 - 2023, nhờ chương trình hỗ trợ tiền mặt cho hộ nghèo.

Trong khi đó, tại Bangladesh, tỷ lệ nghèo trẻ em giảm 32 điểm phần trăm nhờ mở rộng tiếp cận giáo dục, điện, cải thiện nhà ở và đầu tư vào nước sạch, vệ sinh. Tỷ lệ phóng uế bừa bãi giảm từ 17% (2000) xuống 0% (2022).

Nghèo tiền tệ - Yếu tố liên quan trực tiếp tới cơ hội sống và phát triển

Ngoài nghèo đa chiều, báo cáo còn phân tích nghèo về thu nhập. Theo dữ liệu mới nhất: 19% trẻ em toàn cầu sống trong nghèo tiền tệ nghiêm trọng (dưới 3 USD/ngày); tỷ lệ này ở hạ Sahara và Nam Á là 90%.

Ở các quốc gia thu nhập cao, có 50 triệu trẻ em (23%) sống trong nghèo tương đối - tức thu nhập hộ gia đình dưới 60% thu nhập trung vị. Đây là dạng nghèo “ẩn”, ảnh hưởng lớn tới khả năng hòa nhập xã hội của trẻ.

Từ năm 2013 đến 2023, tỷ lệ nghèo trung bình ở nhóm nước thu nhập cao chỉ giảm 2,5%. Tình trạng này thấp hơn tại một số quốc gia như Pháp, Thụy Sĩ và Anh - nơi tỷ lệ nghèo trẻ em tăng hơn 20%. Trong khi đó, Slovenia trở thành điểm sáng, khi giảm hơn 25% nhờ hệ thống trợ cấp gia đình và chính sách lương tối thiểu hiệu quả.

Kêu gọi hành động - Đặt trẻ em vào trung tâm của mọi chính sách

Báo cáo "Tình hình trẻ em thế giới 2025" nhấn mạnh việc chấm dứt nghèo trẻ em là mục tiêu có thể đạt được, nếu quyền trẻ em được đưa vào trọng tâm chiến lược quốc gia.

Các giải pháp được khuyến nghị gồm: xác định chấm dứt nghèo trẻ em là ưu tiên quốc gia; tích hợp nhu cầu của trẻ vào các chính sách và ngân sách kinh tế; tăng cường chương trình bảo trợ xã hội, đặc biệt là hỗ trợ tiền mặt; mở rộng tiếp cận giáo dục, y tế, nước sạch, vệ sinh, dinh dưỡng và nhà ở; thúc đẩy việc làm bền vững cho cha mẹ để đảm bảo an ninh kinh tế gia đình.

UNICEF cảnh báo rằng, việc cắt giảm viện trợ quốc tế có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Theo tạp chí The Lancet, có thể có thêm 4,5 triệu trẻ dưới 5 tuổi tử vong trước 2030; cùng với đó, 6 triệu trẻ có thể không được đến trường trong năm tới.

Việt Nam tăng cường phân tích và giám sát nghèo đa chiều trẻ em

Tại Việt Nam, dữ liệu từ Điều tra đánh giá các mục tiêu trẻ em và phụ nữ năm 2021 của UNICEF thực hiện được công bố cho thấy, tỷ lệ trẻ em nghèo đa chiều đã giảm một nửa trong vòng 7 năm: Năm 2014 là 21,0% và năm 2021 là 10,9%.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa các nhóm dân cư vẫn còn lớn: nông thôn là 13,7%, đô thị là 5%, trẻ em dân tộc thiểu số là 35,9%, trẻ em người Kinh/Hoa là 6,5%

Đáng chú ý, 74% trẻ em nghèo đa chiều không sống trong các hộ gia đình được công nhận là hộ nghèo. Điều này đồng nghĩa với việc nhiều trẻ dễ dàng bị “bỏ sót” khỏi các chương trình hỗ trợ xã hội truyền thống.

Là một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Á phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Quyền trẻ em (1990), Việt Nam luôn khẳng định cam kết mạnh mẽ trong bảo vệ và thúc đẩy quyền trẻ em.

Đầu tháng 11/2025, tại Hội thảo tham vấn Báo cáo “Phân tích thực trạng nghèo đa chiều trẻ em Việt Nam giai đoạn 2002 - 2024” do Cục Thống kê, Bộ Tài chính tổ chức, bà Lê Thị Tường Thu, Phó Cục trưởng nhấn mạnh, nghèo đa chiều trẻ em là một chỉ tiêu phản ánh toàn diện khả năng tiếp cận của trẻ em với các quyền cơ bản như học tập, y tế, dinh dưỡng, nước sạch, nhà ở, vui chơi giải trí và thông tin. Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp phát hiện nhóm trẻ em đang chịu nhiều thiệt thòi, mà còn là cơ sở dữ liệu quan trọng phục vụ hoạch định, giám sát và đánh giá các chính sách xã hội, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và bảo đảm mọi trẻ em đều có cơ hội phát triển toàn diện.

Báo cáo sử dụng chuỗi dữ liệu 22 năm từ khảo sát mức sống dân cư, phản ánh bức tranh dài hạn về điều kiện sống của trẻ em Việt Nam qua các lĩnh vực: giáo dục, y tế, dinh dưỡng, nhà ở, nước sạch, vệ sinh, vui chơi giải trí, tiếp cận thông tin

Phó Cục trưởng Lê Thị Tường Thu nhấn mạnh, đây là nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, cung cấp bằng chứng để các cơ quan hoạch định chính sách xây dựng giải pháp can thiệp hiệu quả hơn, phù hợp hơn, giảm thiểu bất bình đẳng và hướng tới phát triển bền vững.

Hội thảo cũng thu hút ý kiến thảo luận chuyên sâu từ UNICEF, Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới… Các chuyên gia tập trung vào khoảng cách nghèo giữa các vùng, nhóm dân tộc và nhóm giới tính; đồng thời đề xuất giải pháp thu hẹp chênh lệch, cải thiện điều kiện sống và đảm bảo quyền trẻ em.

Nghèo đa chiều trẻ em là vấn đề phức tạp, không chỉ thể hiện qua thu nhập mà còn qua mức độ tiếp cận các dịch vụ thiết yếu. Đo lường chính xác tỷ lệ nghèo đa chiều giúp các quốc gia, trong đó có Việt Nam, đưa ra chính sách đúng trọng tâm, giải quyết được các thiếu hụt cốt lõi mà trẻ đang phải đối mặt như thông điệp mạnh mẽ của UNICEF: Đầu tư cho trẻ em là đầu tư cho một thế giới khỏe mạnh, hòa bình và bền vững hơn - là đầu tư cho tất cả mọi người./.

QA