Nghị định 265/2025: Điều chỉnh đột phá về tài chính và đầu tư trong KH&CN và ĐMST

Nghị định 265 mang đến nhiều thay đổi quan trọng, tập trung vào việc chuyển đổi nhận thức và cơ chế vận hành nguồn vốn. Dưới đây là những điểm điều chỉnh mang tính đột phá, có ý nghĩa thiết thực đối với cộng đồng nghiên cứu và doanh nghiệp.

Điều chỉnh nhận thức về ngân sách: Coi chi cho KHCN là chi đầu tư

Một trong những thay đổi quan trọng nhất được thể hiện trong Nghị định 265 là việc định hình lại bản chất của việc chi tiêu ngân sách nhà nước (NSNN) cho KHCN. Nghị định khẳng định: Chi cho KHCN&ĐMST là chi đầu tư phát triển (Điều 4).

Sự thay đổi này có ý nghĩa lớn, giúp nâng cao vị thế và mức độ ưu tiên của hoạt động KHCN&ĐMST trong cơ cấu đầu tư công. NSNN sẽ được cơ cấu lại một cách chiến lược, tập trung vào:

Hỗ trợ nghiên cứu và phát triển công nghệ: Đảm bảo nguồn lực cho nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ.

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Dành nguồn lực để hỗ trợ các hoạt động đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo và phát triển hệ sinh thái.

Nghị định 265 cũng thúc đẩy việc sử dụng NSNN như một vốn mồi, khuyến khích áp dụng các cơ chế linh hoạt như hợp tác công - tư (PPP) để thu hút nguồn vốn lớn hơn từ khu vực tư nhân và xã hội.

Công cụ tài chính mới: Hỗ trợ rủi ro và tăng hiệu suất vốn

Nghị định 265 bổ sung và làm rõ các công cụ tài chính nhằm tăng tính hiệu quả và khả năng hỗ trợ các hoạt động có độ rủi ro cao trong KHCN:

Hỗ trợ vốn cho đầu tư mạo hiểm: Nghị định cho phép NSNN chi đầu tư phát triển để cấp vốn điều lệ cho quỹ đầu tư mạo hiểm (Điều 5). Việc này tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước trực tiếp hỗ trợ vốn cho các dự án công nghệ, chấp nhận rủi ro ban đầu để tạo điều kiện cho các ý tưởng đột phá phát triển.

Cơ chế hỗ trợ lãi suất: Một cơ chế hiệu quả đó là hỗ trợ một phần lãi suất vay cho các dự án đầu tư để ứng dụng, đổi mới công nghệ (Khoản 5, Điều 6). Thay vì cấp vốn trực tiếp, việc hỗ trợ lãi suất giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng, qua đó nhân lên quy mô đầu tư thực tế vào công nghệ.

Phân định rõ vai trò Quỹ: Nghị định làm rõ chức năng của Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia (NAFOSTED) tập trung cho nghiên cứu cơ bản và Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (NATIF) tập trung cho thương mại hóa, ứng dụng công nghệ, giúp nguồn vốn được sử dụng đúng mục tiêu và tránh chồng chéo.

Quy định linh hoạt cho quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp

Đây là một trong những điểm đột phá có ý nghĩa lớn nhất đối với khu vực doanh nghiệp. Nghị định 265 đã điều chỉnh các quy định tại Điều 13 để mở rộng và linh hoạt hóa các nội dung chi từ Quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp. Mục tiêu là biến nguồn quỹ này từ một khoản trích lập mang tính bắt buộc thành một công cụ đầu tư hiệu quả, chiến lược cho doanh nghiệp:

Mở rộng hoạt động mua bán và đầu tư: Doanh nghiệp được phép dùng quỹ để mua lại, sáp nhập (M&A) các doanh nghiệp, phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu để nhanh chóng sở hữu bí quyết công nghệ (Điều 13.1.d).

Đầu tư vào khởi nghiệp sáng tạo: Nghị định cho phép doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp khác sử dụng quỹ để đầu tư vào các dự án khởi nghiệp sáng tạo (Điều 13.2). Điều này kết nối nguồn lực tài chính của các tập đoàn lớn với tinh thần sáng tạo của các startup.

Mua sắm công nghệ tiên tiến: Doanh nghiệp được phép chi để mua công nghệ, thiết bị, bí quyết công nghệ từ nước ngoài (Điều 13.1.b), kể cả mua để phục vụ mục đích nghiên cứu, phân tích, giải mã.

Các quy định này, kết hợp với các ưu đãi về khấu trừ thuế thu nhập doanh nghiệp cho chi phí R&D (Điều 15), tạo động lực mạnh mẽ để doanh nghiệp tự chủ đầu tư, nâng cao năng lực công nghệ.

Cơ chế khoán chi dựa trên kết quả: Tăng quyền tự chủ cho nhà khoa học

Một rào cản lớn đối với hoạt động nghiên cứu là thủ tục hành chính và chứng từ phức tạp. Nghị định 265 giải quyết vấn đề này bằng việc thiết lập cơ chế Khoán chi toàn diện theo hướng dựa trên sản phẩm cuối cùng và kết quả đầu ra (Điều 10 và Điều 28).

Cơ chế mới này trao cho tổ chức chủ trì và nhà khoa học quyền tự chủ cao hơn trong việc điều hành kinh phí:

Linh hoạt chi tiêu: Tổ chức chủ trì được quyền điều chỉnh các khoản mục chi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, miễn là đảm bảo hoàn thành mục tiêu và sản phẩm đã cam kết.

Tuyển dụng nhân tài: Kinh phí được phép sử dụng để thuê chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước với mức thù lao thỏa thuận, giúp thu hút nhân lực chất lượng cao tham gia vào nghiên cứu.

Việc chuyển từ kiểm soát đầu vào (hóa đơn, chứng từ) sang kiểm soát đầu ra (sản phẩm) giúp giảm đáng kể gánh nặng thủ tục, cho phép nhà khoa học tập trung tối đa vào chuyên môn.

Đầu tư vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Nghị định 265 không chỉ dừng lại ở việc tài trợ cho từng nhiệm vụ KHCN riêng lẻ mà còn có tầm nhìn đầu tư vào phát triển toàn bộ hệ sinh thái ĐMST (Khoản 6, Điều 6). NSNN sẽ được sử dụng để:

Phát triển nguồn nhân lực: Hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực cho các chủ thể tham gia hệ sinh thái.

Kết nối và xúc tiến: Hỗ trợ hoạt động kết nối mạng lưới, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tổ chức các sự kiện và cuộc thi ĐMST.

Truyền thông: Chi cho các hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức và phát triển văn hóa ĐMST trong xã hội.

Việc đầu tư có hệ thống này nhằm xây dựng một môi trường thuận lợi, thúc đẩy sự tương tác giữa các thành phần: Viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Nghị định 265/2025/NĐ-CP được xem là bước tiến quan trọng, cung cấp khung khổ tài chính linh hoạt, hiện đại và hướng tới kết quả cho KHCN&ĐMST tại Việt Nam. Những điều chỉnh này không chỉ giải quyết các vướng mắc cũ mà còn mở ra những hướng đi mới, khuyến khích các bên liên quan - từ cơ quan quản lý, nhà khoa học đến doanh nghiệp - chủ động và hiệu quả hơn trong việc sử dụng nguồn lực tài chính để tạo ra giá trị mới cho đất nước./.

LĐ