Phát triển xã hội số hướng tới người dân và doanh nghiệp

Xã hội số chỉ thật sự có ý nghĩa khi mọi chính sách, công nghệ và hạ tầng được thiết kế xoay quanh nhu cầu của con người, vừa thuận tiện, minh bạch, vừa an toàn và bền vững. Chính vì yêu cầu “lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm”, vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo càng trở nên then chốt, giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mô hình xã hội số hiện đại, nhân văn và bao trùm.

Xã hội số - không gian tương tác mới của người dân và doanh nghiệp

Sự phát triển của công nghệ số đã tạo ra những thay đổi sâu rộng trong cách người dân sinh sống, làm việc, tiếp cận dịch vụ và tham gia vào hoạt động kinh tế - xã hội. Nếu như trước đây, giao dịch với cơ quan nhà nước, doanh nghiệp hay dịch vụ công đòi hỏi tiếp xúc trực tiếp, giấy tờ và thời gian chờ đợi thì ngày nay, các nền tảng số đang dần thay thế cách làm truyền thống, mang lại trải nghiệm nhanh chóng và thuận tiện hơn.

Trong các chiến lược phát triển quốc gia, Việt Nam xác định xã hội số là một trong những cấu phần quan trọng của Chiến lược phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng 2030, với trọng tâm là nâng cao chất lượng đời sống người dân, nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp và tạo dựng môi trường tương tác dựa trên dữ liệu.

Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) với vai trò dẫn dắt phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng góp quan trọng trong việc xây dựng nền tảng tri thức, bảo đảm an toàn dữ liệu, thúc đẩy tiêu chuẩn hóa và tạo hành lang pháp lý cho các mô hình mới trong xã hội số.

Xã hội số không chỉ là việc số hóa các dịch vụ công mà là quá trình tái cấu trúc toàn bộ cách thức vận hành, tương tác và phân phối nguồn lực trong xã hội. Khi người dân có thể đổi giấy phép, nộp thuế, khám chữa bệnh từ xa hay truy cập thông tin chính sách qua nền tảng số, đó là lúc xã hội số thực sự trở thành một phần của đời sống hàng ngày.

Cùng với đó, doanh nghiệp - đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa đang hưởng lợi từ hệ sinh thái này. Việc tiếp cận dữ liệu thị trường, dịch vụ công trực tuyến, sàn giao dịch công nghệ và các nền tảng hỗ trợ đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, để xã hội số vận hành hiệu quả, cần có sự liên thông dữ liệu giữa các bộ, ngành và địa phương; cần nâng cao năng lực số của người dân và quan trọng hơn, phải bảo đảm tính minh bạch, tin cậy và an toàn thông tin trong mọi giao dịch - yếu tố quyết định niềm tin của toàn xã hội vào môi trường số.

Lấy con người làm trung tâm: Từ nguyên tắc đến triển khai thực tế

Một xã hội số bền vững không thể được xây dựng chỉ bằng công nghệ mà phải dựa trên niềm tin và khả năng tiếp cận của người dân và doanh nghiệp. Điều này đòi hỏi mọi nền tảng số, dịch vụ công trực tuyến hay cơ sở dữ liệu quốc gia phải được thiết kế theo tư duy “dễ dùng - dễ hiểu - dễ tiếp cận”, tránh tình trạng hình thức hoặc quá phức tạp khiến người dân khó sử dụng.

Trong quá trình triển khai các chiến lược chuyển đổi, Bộ KH&CN luôn nhấn mạnh vai trò của tiêu chuẩn đo lường - chất lượng, an toàn dữ liệu và đổi mới sáng tạo. Những yếu tố này không chỉ quyết định chất lượng kỹ thuật của các nền tảng số mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm của người dân. Khi dữ liệu được kết nối an toàn, khi các dịch vụ công trực tuyến đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng và khi hệ thống được vận hành minh bạch, người dân sẽ tự tin hơn khi sử dụng dịch vụ số.

Một trong những hướng đi quan trọng là phát triển năng lực số cho người dân, coi đây là nền tảng để xây dựng xã hội số bao trùm. Năng lực số không chỉ là khả năng sử dụng thiết bị mà còn là hiểu biết về an toàn thông tin, kỹ năng tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, khả năng khai thác dữ liệu mở và tham gia vào các hoạt động kinh tế - xã hội trong môi trường số.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp - nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa cần được hỗ trợ để chuyển đổi hoạt động sang môi trường số. Các sáng kiến như đào tạo nhân lực, tư vấn chuyển đổi số, cung cấp nền tảng dùng chung hay hỗ trợ tiếp cận dữ liệu khoa học công nghệ giúp doanh nghiệp thu hẹp khoảng cách công nghệ, từ đó tham gia sâu hơn vào hệ sinh thái số quốc gia.

Xã hội số cũng đòi hỏi các tiêu chuẩn đạo đức, chuẩn mực pháp lý mới trong môi trường trực tuyến. Từ bảo vệ dữ liệu cá nhân, chống tin giả đến an toàn thông tin mạng, mỗi yếu tố đều góp phần vào việc hình thành niềm tin của người dân. Khi niềm tin được củng cố, xã hội số mới có thể phát triển bền vững, phù hợp với định hướng “lấy con người làm trung tâm” mà các chiến lược quốc gia đang theo đuổi.

Hướng tới một xã hội số nhân văn, sáng tạo và bền vững

Xã hội số không chỉ là kết quả tất yếu của chuyển đổi số quốc gia mà còn là mô hình phát triển mới, nơi mỗi người dân đều có cơ hội tiếp cận tri thức, hưởng lợi từ dịch vụ công minh bạch và tham gia vào đời sống kinh tế - xã hội thông qua nền tảng số. Điều quan trọng là xã hội số phải đi cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, sự trưởng thành của năng lực số và sự hình thành văn hóa sử dụng dữ liệu có trách nhiệm.

Trong định hướng chiến lược, Việt Nam không chỉ xây dựng xã hội số để phục vụ phát triển kinh tế, mà còn để tạo ra môi trường sáng tạo, thúc đẩy đổi mới và tăng cường kết nối cộng đồng. Hạ tầng số, dữ liệu mở, nền tảng công nghệ và chính sách bảo đảm an toàn thông tin là những yếu tố cấu thành “không gian sống mới” của xã hội. Khi những yếu tố này được hoàn thiện, xã hội số không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn kích hoạt sức mạnh sáng tạo của toàn dân.

Về lâu dài, xã hội số phải trở thành một hệ sinh thái hài hòa, trong đó công nghệ phục vụ con người, dữ liệu được khai thác có trách nhiệm và mọi nhóm trong xã hội. Từ trẻ em, người cao tuổi đến người yếu thế đều có khả năng tiếp cận dịch vụ số. Đây cũng là giá trị cốt lõi để xã hội số mang tính nhân văn, bền vững và phản ánh đúng tinh thần phát triển bao trùm của Việt Nam./.

Bích Việt