Doanh nhân số: Cuộc cách mạng thầm lặng từ chiếc điện thoại thông minh

Cơ hội chưa từng có: Một chiếc điện thoại - một doanh nghiệp

Nếu như trước đây, khởi nghiệp đòi hỏi vốn lớn, mặt bằng, nhân lực và hàng loạt thủ tục, thì nay chỉ với một chiếc điện thoại thông minh và đường truyền Internet, bất cứ ai cũng có thể trở thành nhà kinh doanh.

Sự bùng nổ của mạng xã hội, sàn thương mại điện tử, công cụ thanh toán số, logistics thông minh… đã tạo nên hệ sinh thái hoàn chỉnh để mọi cá nhân tự mở “gian hàng số”, tự sản xuất nội dung, tự bán sản phẩm và tự vận hành một hệ thống kinh doanh thu nhỏ.

Tại Việt Nam, theo Bộ Thông tin và Truyền thông trước đây (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ), đến cuối năm 2024, có 78% người dân trưởng thành sử dụng điện thoại thông minh; hơn 60 triệu tài khoản thanh toán số đang hoạt động và cứ 10 người trưởng thành thì có 7 người từng mua - bán trên nền tảng số. Đây chính là nền tảng để doanh nhân số nở rộ.

Doanh nhân số (digital entrepreneur) được hiểu là những cá nhân sử dụng công nghệ số để tạo ra sản phẩm, dịch vụ, giá trị kinh tế hoặc thương hiệu cá nhân.

Họ có thể là: Người bán hàng livestream; chủ shop trên Shopee, TikTok Shop, chủ kênh YouTube, TikTok cung cấp nội dung chất lượng; người phát triển sản phẩm số như khóa học, ebook, template thiết kế, app nhỏ; người nông dân đưa nông sản lên sàn, người thợ thủ công tự quảng bá và bán sản phẩm ra toàn quốc… Điểm chung là không cần vốn lớn, không cần mặt bằng, không bị giới hạn bởi địa lý.

Nền tảng số - “bàn đạp” tạo ra hàng triệu doanh nhân mới

Với sự phát triển của các công nghệ số, mạng xã hội trở thành “trục thương mại” của nền kinh tế số. TikTok, Facebook, YouTube đang là nơi người Việt dành phần lớn thời gian online. Nhiều bạn trẻ đã trở thành các nhà sáng tạo nội dung chuyên nghiệp, kiếm hàng chục triệu đến trăm triệu đồng mỗi tháng. Không chỉ giới trẻ, nhiều người trung niên, thậm chí người lớn tuổi cũng đã trở thành “tiktoker nông nghiệp”, chia sẻ kiến thức và bán sản phẩm bản địa.

Cùng với đó, thương mại điện tử (TMĐT) tạo thị trường rộng mở. Theo thống kê của iPrice (2024), Việt Nam nằm trong nhóm 3 thị trường TMĐT phát triển nhanh nhất Đông Nam Á. Nhiều nông dân ở Sơn La, Lâm Đồng, Đồng Tháp đã đưa nông sản lên Postmart, Voso, Shopee… và đạt doanh thu ổn định.

Ví điện tử, QR Code, mobile banking khiến việc giao dịch trở nên đơn giản, minh bạch, không cần dùng tiền mặt. Một người bán hàng nhỏ lẻ cũng có thể tạo hóa đơn điện tử, thống kê doanh thu tự động. Các nền tảng vận chuyển như Viettel Post, GHTK, J&T Express… tối ưu hóa quy trình lấy hàng, giao hàng, giúp cá nhân không phải tự đi gửi hàng như trước.

Những câu chuyện thành công: Từ làng quê đến online

Câu chuyện nông dân livestream bán hàng nông sản không còn xa lạ. Xã hội đang xuất hiện loại hình doanh nhân số kiểu mới. Tại Lục Ngạn (Bắc Giang cũ nay là Bắc Ninh), mùa vải 2024 ghi nhận hơn 1.500 hộ nông dân livestream bán vải thiều. Nhiều gia đình bán hết hàng chỉ sau vài ngày. Nhiều nông dân chia sẻ: Trước đây chúng tôi chờ thương lái. Nay thương lái lại theo dõi livestream của chính mình.

Bên cạnh đó, nhiều làng nghề truyền thống “trỗi dậy” trên nền tảng số. Nhiều nghệ nhân làng gốm Bát Tràng, làng lụa Vạn Phúc, làng nón Huế đã làm video giới thiệu sản phẩm, mở gian hàng trên mạng - giúp sản phẩm thủ công tiếp cận khách hàng toàn quốc và cả kiều bào.

Cũng với chuyển đổi số, xu hướng người trẻ khởi nghiệp không vốn cũng xuất hiện khá phổ biến. Nhiều bạn sinh viên phát triển khóa học trực tuyến, bán đồ handmade, làm affiliate marketing… và kiếm thu nhập đủ trang trải chi phí sinh hoạt. Một số đã trở thành startup nhỏ ngay khi đang ngồi trên ghế nhà trường.

Để có được sự thay đổi mạnh mẽ này, có thể thấy chính phủ số đang là bảo chứng cho doanh nhân số. Sự phát triển của doanh nhân số gắn liền với nỗ lực chuyển đổi số quốc gia như: Cơ sở dữ liệu dân cư liên thông giúp xác thực danh tính, chống gian lận; dịch vụ công trực tuyến giúp đăng ký kinh doanh online dễ dàng; hóa đơn điện tử, chữ ký số cá nhân đang được mở rộng… Tất cả tạo môi trường pháp lý và hạ tầng số để cá nhân kinh doanh thuận lợi hơn bao giờ hết.

Thách thức của “công dân - doanh nhân số”

Dù cơ hội rộng mở, vẫn còn nhiều thách thức. Đó là: Thiếu kiến thức kinh doanh và kỹ năng số. Nhiều người chưa biết chạy quảng cáo, tối ưu gian hàng, quản lý tài chính. Nguy cơ lừa đảo, vi phạm pháp luật nếu không hiểu quy định về thương mại điện tử, bản quyền, quảng cáo. Cạnh tranh khốc liệt, đòi hỏi cá nhân phải liên tục sáng tạo. Rủi ro về bảo mật nếu không biết bảo vệ tài khoản hoặc lưu trữ dữ liệu đúng cách.

Để mỗi người dân thực sự trở thành doanh nhân số, cần đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số đại trà. Các chương trình phổ cập kỹ năng số cần thiết như livestream, quản trị gian hàng, marketing số, kỹ năng bảo mật… nên được tổ chức rộng rãi tại trường học, tổ dân phố, hợp tác xã và trung tâm cộng đồng. Tạo điều kiện thuận lợi hơn về pháp lý như: Đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh nhỏ lẻ; hỗ trợ hộ cá nhân tiếp cận tín dụng số; cung cấp giải pháp thuế linh hoạt cho kinh tế số cá nhân.

Bên cạnh đó, cần phát triển hạ tầng số đến từng hộ gia đình như Internet tốc độ cao, máy chủ nội dung (CDN) vùng, giải pháp thanh toán rẻ… là yếu tố then chốt.

Tăng cường nền tảng công dân số với ứng dụng VNeID, định danh điện tử, ví định danh… sẽ giúp giao dịch trực tuyến minh bạch, chống giả mạo.

Chuyển đổi số đã phá vỡ nhiều rào cản truyền thống, mở ra một xã hội nơi mọi công dân đều có thể sáng tạo giá trị và tạo thu nhập từ công nghệ số. Việt Nam đang bước vào giai đoạn mà kinh tế số không chỉ là sân chơi của doanh nghiệp lớn, mà là cơ hội của từng cá nhân, từng hộ gia đình.

Khi hạ tầng số phát triển, pháp lý thuận lợi, giáo dục kỹ năng được đẩy mạnh và các nền tảng số tiếp tục lan tỏa, Việt Nam có thể chứng kiến sự hình thành của hàng chục triệu doanh nhân số, đóng góp mạnh mẽ vào mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030. Chuyển đổi số không chỉ là xu thế, đó là cơ hội bình đẳng nhất mà lịch sử từng mang lại cho mỗi công dân./.

L.H