10 xu hướng định hình báo chí thời đại số
Sự bùng nổ của thời đại số đang thúc đẩy hàng loạt xu hướng mới, làm thay đổi cách tiếp cận và truyền đạt tin tức, buộc báo chí toàn cầu phải liên tục thích nghi.
Báo cáo Tin tức số của Viện Báo chí Reuters công bố mới đây đã cung cấp những góc nhìn đột phá về các xu hướng đang định hình chiến lược tòa soạn, hành vi khán giả cũng như những tác động của công nghệ đối với lĩnh vực báo chí.
Điện thoại thông minh chiếm ưu thế trong truyền tải tin tức
Tại Vương quốc Anh và Hoa Kỳ, tiếp cận tin tức qua thiết bị di động chiếm ưu thế so với các phương thức truyền thống như xem TV buổi sáng, nghe radio hoặc đọc báo in. Sự dịch chuyển này làm thay đổi cách thức tiêu thụ tin tức, từ các trải nghiệm mang tính định kỳ và chia sẻ, sang những trải nghiệm cá nhân hóa, theo nhu cầu và phân mảnh trong cả ngày.
Nền tảng số dần thay thế truyền thông địa phương
Mặc dù báo chí địa phương vẫn giữ vai trò quan trọng trong đưa tin chính trị và sự kiện thời sự, công chúng ngày càng ưu tiên các nền tảng số khi tìm kiếm thông tin cộng đồng. Các nền tảng này vượt báo chí tới 23 điểm phần trăm về mức độ ưu tiên khi tìm kiếm thông tin mua bán trong cộng đồng. Điều này phản ánh sự suy giảm vai trò truyền thống của báo chí địa phương với tư cách là “trung tâm thông tin cộng đồng”.
Các nhà sáng tạo nội dung làm suy yếu vai trò báo chí
Các nhà sáng tạo nội dung đang trở thành đối thủ cạnh tranh trực tiếp của cơ quan báo chí trong việc thu hút chú ý của công chúng và định hình ảnh hưởng chính trị.
Tuy nhiên, sự nổi lên nhanh chóng của các nhà sáng tạo nội dung đi kèm một nghịch lý: Dù ngày càng được xem nhiều, gần một nửa khán giả (47%) vẫn coi nhóm người có tầm ảnh hưởng này là nguồn có nguy cơ lan truyền sai lệch và gây nhiễu thông tin.
Niềm tin vào báo chí duy trì ở mức thấp đáng lo ngại
Niềm tin vào tin tức trên toàn cầu duy trì ở mức 40% trong giai đoạn 2023-2025, sau giai đoạn suy giảm kéo dài. Tại Vương quốc Anh, mức độ tin tưởng đã giảm mạnh 16 điểm kể từ năm 2015, xuống còn 35%.
Bên cạnh đó, 58% người được khảo sát trên toàn cầu lo ngại về khả năng phân biệt tin thật - giả trên môi trường số; mức độ lo ngại cao nhất thuộc về Nigeria (84%), Nam Phi và Hoa Kỳ (cùng 73%). Đáng chú ý, tại Nigeria và Hoa Kỳ, xu hướng này đang tiếp tục tăng.
Tình trạng né tránh tin tức đạt mức khủng hoảng
Hiện nay, khoảng 40% độc giả toàn cầu thường xuyên hoặc thỉnh thoảng “né tránh” tiếp xúc với tin tức. Đây là mức cao nhất từng được ghi nhận và tăng mạnh hơn 10% so với năm 2017. Nguyên nhân chủ yếu gồm: Tin tức gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm trạng (39%), cảm giác bị quá tải (31%), mức độ tập trung lớn vào xung đột (30%) và cảm giác bất lực vì không thể hành động (20%).
Đáng chú ý, người trẻ ngày càng thấy tin tức khó tiếp cận, trong khi nội dung do AI tạo ra tiếp tục làm gia tăng lo ngại về tính xác thực và tình trạng quá tải thông tin.
Tiêu thụ video trên mạng xã hội bùng nổ trên toàn cầu
Tỷ lệ người xem tin tức dưới dạng video trên toàn cầu đã tăng từ 67% lên 75% chỉ trong hai năm, trong đó video trên mạng xã hội tăng mạnh từ 52% lên 65%. Tại các quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan, Philippines và Kenya, xem tin tức đã trở thành hình thức ưu tiên hơn so với việc đọc, nhờ chi phí dữ liệu rẻ, mức độ phổ cập điện thoại thông minh và sự thay đổi trong thói quen tiếp nhận nội dung. Phần lớn lượt xem tập trung trên các nền tảng bên thứ ba (61%), thay vì trang của bên sản xuất tin (29%).
Đăng ký trả phí tin tức dần chững lại
Dù ngành báo chí ngày càng tập trung vào doanh thu từ độc giả, nhưng chỉ 18% người dân tại 20 quốc gia phát triển trả tiền cho tin tức trực tuyến, con số đã dừng lại sau khi tăng gấp đôi trong thập kỷ qua. Tỷ lệ này khác biệt đáng kể giữa các quốc gia: từ 42% ở Na Uy đến 6% tại Croatia, cho thấy thị trường “sẵn sàng trả phí” gần như đã được khai thác hết.
Các thị trường lớn thể hiện tiềm năng tăng trưởng rất thấp, như Đức (13%), Nhật Bản (10%) và Anh (10%), cho thấy chiến lược ưu tiên thuê bao có thể đã chạm tới giới hạn tự nhiên.
Khoảng cách thế hệ tạo ra sự khác biệt trong cách tiếp nhận tin tức
Khoảng cách giữa các thế hệ trong việc tiếp nhận tin tức ngày càng trở nên rõ rệt. Nhóm dưới 35 tuổi ưu tiên mạng xã hội, ưa chuộng nội dung video và các hình thức trình bày phi truyền thống; trong khi nhóm trên 35 tuổi tiếp tục dựa vào truyền hình, báo điện tử và tin tức dạng văn bản.
Sự phân hóa này phản ánh khác biệt về kỳ vọng đối với hình thức thông tin, mức độ tin cậy của nguồn tin và cách thức tiêu thụ nội dung, những khác biệt không thể giải quyết bằng một mô hình sản phẩm duy nhất.
Ứng dụng AI tạo ra khoảng cách đổi mới toàn cầu
Mức độ chấp nhận AI có sự khác biệt lớn giữa các quốc gia, dẫn đến những bối cảnh cạnh tranh không đồng đều. Tỷ lệ sử dụng chatbot AI hằng tuần để cập nhật tin tức dao động từ 18% tại Ấn Độ đến 3% tại Anh. Mức độ thoải mái với tin tức do AI tạo ra cũng chênh lệch mạnh, từ 44% ở Ấn Độ xuống đến 11% ở Anh.
Khoảng cách này không chỉ tác động đến mức độ chấp nhận của công chúng mà còn ảnh hưởng đến tốc độ đổi mới của các cơ quan báo chí. Những thị trường cởi mở với AI có khả năng đạt lợi thế đáng kể về hiệu quả, cá nhân hóa và giảm chi phí vận hành.
Thông báo tin tức trở thành kênh quan trọng để kết nối công chúng
Thông báo tin tức trên thiết bị di động là một trong số ít kênh còn duy trì được mối quan hệ trực tiếp giữa cơ quan báo chí và độc giả, không phụ thuộc vào nền tảng trung gian. Các thương hiệu lớn như BBC News tiếp cận tới 46% người dùng nhận thông báo tại Anh (tương đương khoảng 4 triệu người cho mỗi thông báo), biến đây thành một trong những kênh số có sức ảnh hưởng lớn nhất.
Tuy nhiên, 43% những người không sử dụng thông báo đã chủ động tắt tính năng này do cảm giác quá tải. Bên cạnh đó, các ứng dụng tổng hợp và bản tóm tắt do AI tạo ra đang dần chiếm vai trò trung gian, đe dọa mối liên kết trực tiếp này.
Báo chí Việt Nam thích nghi trong thời đại số
Các xu hướng định hình báo chí toàn cầu có tác động rõ rệt đến môi trường báo chí Việt Nam, từ thay đổi hành vi tiếp nhận tin tức, sự trỗi dậy của nhà sáng tạo nội dung, đến phân mảnh niềm tin và cạnh tranh từ AI.
Trong bối cảnh đó, báo chí Việt Nam cần tập trung vào những giá trị cốt lõi khó thay thế như: Sản xuất nội dung chuyên sâu và đáng tin cậy; tăng tính minh bạch và củng cố niềm tin công chúng; phát triển các hình thức đưa tin phù hợp nhu cầu thực tiễn như giải thích, phân tích và báo chí kiến tạo; đồng thời thích ứng với sự phân hóa thế hệ bằng các sản phẩm cá nhân hóa hơn.
Việc ứng dụng AI trong sản xuất và phân phối nội dung cũng trở thành hướng đi tất yếu để nâng cao hiệu quả và duy trì sức cạnh tranh trước bối cảnh truyền thông toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng./.