Xu hướng “trò chơi hóa” trong báo chí: Mảnh đất màu mỡ nhưng khó gieo?

Trò chơi hóa trong báo chí

Trong báo chí, trò chơi hóa được hiểu là việc tích hợp các cơ chế thường thấy trong trò chơi như điểm thưởng, thử thách, câu hỏi tương tác, mô phỏng theo kịch bản vào nội dung tin tức nhằm nâng cao mức độ tham gia của công chúng.

Thay vì chỉ đóng vai trò tiếp nhận, người đọc được “kéo vào” nội dung thông qua các tác vụ, lựa chọn hoặc phản hồi trực tiếp.

Trong bối cảnh độc giả trẻ ngày càng ưu tiên trải nghiệm trực quan và tương tác, trò chơi hóa mang đến phương thức kể chuyện mới, giúp các chủ đề phức tạp trở nên dễ tiếp cận hơn.

Chỉ khi hiểu rõ tiềm năng và xây dựng được chiến lược vượt qua các thách thức của trò chơi hóa, các cơ quan báo chí mới có thể thu hút sự chú ý tốt hơn, đặc biệt trong môi trường truyền thông số cạnh tranh khốc liệt để giành lấy sự chú ý của khán giả.

Tiềm năng của trò chơi hóa trong báo chí

Trước hết, trò chơi hóa mở ra một hướng tiếp cận mới, giúp báo chí tăng cường mức độ tham gia của công chúng.

Khi được bổ sung các yếu tố động như câu đố, video tương tác hay mô hình kể chuyện dựa trên lựa chọn, nội dung báo chí trở nên cuốn hút hơn, thúc đẩy người đọc suy nghĩ phản biện và tham gia vào quá trình khám phá thông tin.

Chẳng hạn, Cutthroat Capitalism, được xuất bản bởi tạp chí Wired năm 2009, tập trung vào một phóng sự về hệ thống kinh tế của nạn cướp biển ở Somalia. Điểm đặc biệt là tác phẩm không truyền tải quan điểm hay ý kiến, mà thay vào đó mô phỏng các quy trình đàm phán giữa cướp biển Somalia và các tàu thương mại theo cách tương tác.

Cutthroat Capitalism đã trở thành một trong những tác phẩm báo chí ứng dụng trò chơi hóa đầu tiên cung cấp góc nhìn đa chiều và sự trình bày chi tiết về cơ chế vận hành của một sự kiện thời sự phức tạp.

Một lợi ích quan trọng khác của trò chơi hóa là khả năng nuôi dưỡng động lực tương tác thông qua cơ chế phản hồi tức thì. Các hệ thống điểm thưởng, huy hiệu hay thanh tiến độ không chỉ tạo cảm giác thành tựu mà còn khuyến khích người dùng tiếp tục khám phá nội dung. Điều này giúp kéo dài thời gian ở lại nền tảng, tăng tần suất quay trở lại và mở rộng sự lan tỏa thông tin qua việc chia sẻ trên mạng xã hội.

Không chỉ tăng tương tác, trò chơi hóa còn cải thiện khả năng hiểu và ghi nhớ các vấn đề phức tạp. Trực quan hóa dữ liệu, bảng tính mô phỏng hay các công cụ tùy biến thông số giúp người dùng tiếp cận các chủ đề như biến đổi khí hậu, ngân sách công hay rủi ro xã hội theo nhịp độ cá nhân.

Cách tiếp cận “thực hành để hiểu” này giúp đơn giản hóa những khái niệm trừu tượng và tăng khả năng ghi nhớ vì thông tin được gắn với trải nghiệm trực tiếp.

Ở cấp độ cảm xúc, trò chơi hóa mở rộng khả năng kể chuyện bằng cách tạo điều kiện cho người dùng hóa thân vào hoàn cảnh mà báo chí đề cập.

Các dự án thực tế ảo như Clouds Over Sidra cho phép người xem quan sát cuộc sống của người tị nạn từ góc nhìn người trong cuộc, qua đó kích hoạt sự đồng cảm mạnh mẽ - điều mà các định dạng truyền thống khó đạt được.

Những trải nghiệm này không chỉ khiến người dùng quan tâm sâu hơn mà còn có thể thúc đẩy hành động như chia sẻ thông tin, ủng hộ một chiến dịch hay tìm hiểu sâu vấn đề.

Cuối cùng, trò chơi hóa có thể góp phần xây dựng lại niềm tin với báo chí trong thời đại tin giả. Khi độc giả được trực tiếp tương tác với dữ liệu, thử nghiệm các biến số hoặc so sánh các góc nhìn, họ có điều kiện kiểm chứng thông tin một cách chủ động hơn. Điều này giúp tăng mức độ minh bạch và củng cố uy tín cho cơ quan báo chí khi công chúng thấy rõ cách một câu chuyện được xây dựng.

Thách thức đạo đức và thực tiễn của trò chơi hóa trong báo chí

Dù tiềm năng lớn, trò chơi hóa không phải không có rủi ro về khía cạnh đạo đức và thực tiễn.

Thách thức về đạo đức đầu tiên là nguy cơ làm nhẹ đi tính nghiêm trọng của các vấn đề hệ trọng. Khi cơ chế trò chơi được áp dụng vào các chủ đề như chiến tranh, nghèo đói hay dịch bệnh, nếu thiết kế không cẩn thận, nội dung dễ bị hiểu sai hoặc đánh mất sự nghiêm trọng vốn có.

Một rủi ro khác là khả năng gây nhầm lẫn giữa dữ liệu giả định và thông tin xác thực. Một số mô phỏng cho phép người dùng thử các kịch bản giả định, nhưng nếu không có chú thích rõ ràng, dễ tạo cảm giác rằng mọi khả năng đều có độ tin cậy như nhau, gây nhầm lẫn giữa dữ liệu giả định và thông tin xác thực. Điều này có thể làm giảm mức độ tín nhiệm đối với các nền tảng báo chí.

Về thực tiễn, trò chơi hóa trong báo chí đòi hỏi nguồn lực lớn và chi phí cao. Các dự án tương tác chất lượng thường yêu cầu đội ngũ đa ngành kết hợp giữa nhà báo, chuyên gia dữ liệu, lập trình viên, nhà thiết kế đồ họa và chuyên gia UX (Trải nghiệm người dùng). Chi phí đầu tư cao khiến các tòa soạn nhỏ khó tiếp cận mô hình này. Việc duy trì, cập nhật và vận hành cũng là gánh nặng dài hạn.

Bên cạnh đó, tính tiếp cận là vấn đề không thể bỏ qua. Những nội dung dựa trên thực tế tăng cường/thực tế ảo (AR/VR) đòi hỏi thiết bị mạnh, đường truyền ổn định - điều không phải nhóm công chúng nào cũng có.

Cuối cùng, tâm lý nghi ngờ của một bộ phận độc giả cũng là rào cản. Để vượt qua rào cản này, các tòa soạn cần minh bạch mục đích, chỉ ra rõ giá trị gia tăng của trải nghiệm tương tác chứ không chỉ chạy theo xu hướng.

Các xu hướng mới và tương lai của trò chơi hóa trong báo chí

Sự phát triển của công nghệ đang mở ra thế hệ trò chơi hóa mới, nơi tính cá nhân hóa và tính nhập vai được đẩy lên cao hơn.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đóng vai trò then chốt. Nhờ phân tích hành vi và sở thích người dùng, hệ thống có thể gợi ý các thử thách, mô phỏng hoặc câu chuyện phù hợp, giúp mỗi người có hành trình thông tin riêng. AI cũng hỗ trợ tự động hóa việc dựng dữ liệu, xây dựng kịch bản và điều chỉnh trải nghiệm theo thời gian thực. Tuy nhiên, việc phụ thuộc ngày càng nhiều vào AI cũng làm dấy lên lo ngại về thiên lệch thuật toán và quyền riêng tư dữ liệu, có thể làm suy giảm niềm tin vào báo chí ứng dụng trò chơi hóa nếu không được quản lý tốt.

Các công nghệ mới nổi như AR và VR có thể giúp việc tiếp cận tin tức báo chí thành trải nghiệm đa giác quan. VR tái hiện không gian sự kiện, cho phép người dùng “bước vào” câu chuyện và quan sát từ góc nhìn người trong cuộc. Trong khi đó, AR cho phép tạo các lớp thông tin tương tác ngay trên môi trường thực, giúp khán giả khám phá dữ liệu hoặc hình dung những thay đổi một cách trực quan.

Blockchain đem lại tiềm năng tăng tính minh bạch, cho phép xác thực nguồn gốc dữ liệu và theo dõi lịch sử chỉnh sửa nội dung của các sản phẩm gamification. Đây có thể trở thành giải pháp củng cố niềm tin trong bối cảnh tin giả và thao túng thông tin gia tăng.

Hiện tại, việc nghiên cứu và áp dụng trò chơi hóa trong báo chí Việt Nam vẫn còn hạn chế. Mặc dù khái niệm ngày càng được nhắc đến trong lĩnh vực truyền thông số, phần lớn ứng dụng được thấy chủ yếu trong marketing hoặc truyền thông thương hiệu, thay vì nội dung báo chí thuần túy.

Nếu được đầu tư đúng cách cả về công nghệ, biên tập và chiến lược, trò chơi hóa có thể trở thành một phần quan trọng trong tương lai báo chí Việt Nam, không chỉ để thu hút độc giả mà còn để giáo dục và truyền cảm hứng hành động./.

Tài liệu tham khảo:

J.A. Jebastian, A.H. Kaamil, et. al. (2025), Gamification in Journalism: Transforming News Consumption Through Interactive Experiences, SSRN Library.

Trần Chi