Số hóa - “bộ não” của giao thông đô thị thông minh

Hạ tầng giao thông bước vào thời đại số

Tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và nhiều đô thị lớn, hình ảnh những tuyến phố được giám sát bằng hệ thống camera, đèn tín hiệu điều khiển tự động theo lưu lượng xe đã trở nên quen thuộc. Đây là những thành quả ban đầu của tiến trình chuyển đổi số trong quản lý giao thông đô thị - một trong những trụ cột quan trọng để xây dựng “thành phố thông minh”.

Các chuyên gia nhận định: Chuyển đổi số không chỉ giúp cơ quan quản lý nhìn thấy bức tranh giao thông theo thời gian thực, mà còn cho phép dự báo tình huống, phân luồng từ sớm và ra quyết định nhanh hơn. Đó là chìa khóa để giảm ùn tắc và tai nạn giao thông tại các đô thị lớn.

Từ đầu năm 2024, Hà Nội đã vận hành Trung tâm điều hành giao thông thông minh tích hợp hơn 2.000 camera giám sát, kết nối trực tiếp với hệ thống điều khiển đèn tín hiệu tại các nút giao trọng điểm. Hệ thống sử dụng AI phân tích hình ảnh để nhận biết mật độ phương tiện, tự động điều chỉnh thời gian đèn xanh - đỏ linh hoạt theo lưu lượng xe. Nhờ đó, thời gian chờ trung bình tại các giao lộ lớn giảm 10-15% so với trước.

Một trong những điểm nổi bật của chuyển đổi số hiện nay là các công nghệ số trong quản lý, dự báo và điều phối giao thông.

Tại TP. Hồ Chí Minh, Trung tâm điều hành đô thị thông minh đang thử nghiệm mô hình AI dự báo ùn tắc dựa trên dữ liệu thời gian thực từ hơn 1.200 camera và hàng triệu thiết bị định vị GPS. Hệ thống có thể nhận diện tình huống bất thường (xe dừng lâu, tai nạn, va chạm) và gửi cảnh báo đến lực lượng Cảnh sát giao thông trong vòng vài giây.

Mới đây, Hà Nội cũng triển khai thử nghiệm “mắt thần AI” trong quản lý giao thông. Thực tế thí điểm đã cho thấy, hệ thống camera AI không chỉ giúp giảm tải áp lực cho lực lượng chức năng mà còn là bước tiến cụ thể trong tiến trình chuyển đổi số lĩnh vực giao thông - một hướng đi phù hợp với xu thế phát triển của các đô thị thông minh trên thế giới.

Khi công nghệ trở thành “cảnh sát số”, hoạt động 24/7 và không bị chi phối bởi cảm xúc chủ quan, việc phát hiện và xử lý vi phạm trở nên công bằng, minh bạch và hiệu quả hơn bao giờ hết.

Mỗi hình ảnh, mỗi thông báo vi phạm là một lời nhắc nhở cụ thể, khách quan - một cách giáo dục bằng dữ liệu rõ ràng và thuyết phục hơn mọi lời kêu gọi. Khi người dân nhận thông báo qua ứng dụng, họ buộc phải nhìn lại hành vi của chính mình - một hình thức “giáo dục số” đang dần thay thế phương thức xử lý truyền thống.

Không chỉ dừng ở việc răn đe, hệ thống còn góp phần hình thành thói quen tuân thủ, xây dựng văn hóa giao thông văn minh - nơi luật lệ được tôn trọng không phải vì sợ bị xử phạt, mà vì ý thức rằng mọi hành vi đều được ghi nhận và lưu giữ bằng công nghệ. Khi mỗi người tự điều chỉnh hành vi của mình, thành phố sẽ vận hành an toàn, trật tự hơn.

Tại Đà Nẵng, kế thừa nền tảng của Hệ thống thông tin Chính quyền điện tử, Đà Nẵng đã xây dựng và đưa vào vận hành Hệ thống quản lý xe buýt bằng các thiết bị giám sát hành trình được lắp đặt trên từng xe.

Hiện nay, người dân TP. Đà Nẵng còn có thể tra cứu hành trình xe buýt trên website, qua tin nhắn SMS, qua mạng xã hội và Apps Danabus. Thành phố cũng đã thiết lập hệ thống điều khiển hệ thống đèn tín hiệu giao thông và Trung tâm điều hành tập trung; đồng thời áp dụng xử phạt vi phạm giao thông qua hình ảnh camera giám sát giao thông.

AI được ứng dụng trong hệ thống “Camera nhận dạng biển số và hành vi vi phạm giao thông”, tự động phát hiện người vượt đèn đỏ, đi sai làn, không đội mũ bảo hiểm… Hệ thống giúp xử lý vi phạm nhanh chóng, minh bạch và giảm tải cho lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ.

Chuyển đổi số trong giao thông không chỉ là việc gắn thêm cảm biến hay camera, mà là thu thập, quản lý và khai thác dữ liệu một cách thông minh. Mỗi chiếc xe, mỗi hành trình đều tạo ra dữ liệu quý giá giúp cơ quan chức năng nắm bắt quy luật di chuyển, dự báo nhu cầu và tối ưu hóa hạ tầng.

Các nền tảng dữ liệu giao thông tập trung, tích hợp dữ liệu từ hệ thống camera, GPS của xe buýt, bản đồ số và phản ánh của người dân qua ứng dụng “Giao thông thông minh” đã giúp cơ quan quản lý có thể nhận biết sớm điểm nghẽn, điều chỉnh luồng phương tiện hoặc bố trí xe buýt tăng cường theo thời gian thực.

Không chỉ phục vụ quản lý, dữ liệu giao thông mở còn được chia sẻ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ phát triển ứng dụng dẫn đường, dự báo kẹt xe, tư vấn tuyến đường tối ưu. Đây chính là cách để hệ sinh thái giao thông số phát triển mạnh mẽ hơn, mang lại lợi ích cho cả chính quyền và người dân.

Chuyển đổi số trong giao thông đô thị không còn là khái niệm xa vời. Nhiều người dân đang trực tiếp cảm nhận những tiện ích mà công nghệ số mang lại.

Chị Lê Thị Minh Hằng, một nhân viên văn phòng ở Hà Nội, cho biết: Tôi thường mở ứng dụng "VOV Giao thông" hoặc "Hà Nội SmartTraffic" để xem tình hình và chọn tuyến đường thông thoáng hơn. Có khi chỉ cần tránh một điểm ùn tắc là tiết kiệm được 15 phút.

Anh Nguyễn Đức Tài, tài xế xe công nghệ tại TP Hồ Chí Minh, chia sẻ: Ứng dụng có AI nhận diện khu vực kẹt xe hoặc va chạm giúp tôi chủ động chuyển hướng sớm. AI cũng gợi ý đường về nhà nhanh nhất, dựa trên dữ liệu thực tế chứ không chỉ bản đồ tĩnh như trước.

Thách thức trong lộ trình chuyển đổi số

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, quá trình chuyển đổi số trong giao thông đô thị vẫn còn không ít khó khăn như: Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, nhiều nơi mới dừng ở mức thí điểm; Dữ liệu còn phân tán, thiếu chuẩn kết nối giữa các bộ, ngành, địa phương; Nguồn nhân lực hạn chế, đặc biệt là đội ngũ kỹ sư am hiểu về AI, dữ liệu lớn và mô hình giao thông.

Công nghệ có thể mua được, nhưng điều quan trọng là con người và dữ liệu. Nếu không có cơ chế chia sẻ, cập nhật và khai thác hiệu quả dữ liệu thì chuyển đổi số chỉ dừng lại ở phần cứng, chưa thực sự phát huy giá trị - các chuyên gia nhấn mạnh.

Để quá trình chuyển đổi số phát huy hiệu quả, nhiều chuyên gia cho rằng, cần xây dựng nền tảng quản lý dữ liệu giao thông thống nhất trên toàn quốc, kết nối giữa các đô thị lớn với Bộ Xây dựng.

Song song đó, các địa phương cần đầu tư đồng bộ hạ tầng số và AI, bao gồm cảm biến giao thông, camera phân tích hình ảnh, mạng truyền dẫn tốc độ cao, và trung tâm điều hành thông minh.

Một yếu tố quan trọng khác là khuyến khích doanh nghiệp công nghệ Việt Nam phát triển giải pháp công nghệ số “Make in Vietnam” cho lĩnh vực giao thông: AI nhận diện tình huống nguy hiểm, dự báo tai nạn, phân tích luồng phương tiện, tối ưu hóa vận tải công cộng…

Ngoài ra, đào tạo nhân lực số cho ngành giao thông, bao gồm kỹ sư dữ liệu, kỹ sư AI, chuyên viên phân tích vận hành là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính bền vững.

Chuyển đổi số trong quản lý giao thông đô thị, đặc biệt là ứng dụng AI, không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là chiến lược phát triển bền vững. Khi hạ tầng giao thông thông minh được vận hành hiệu quả, năng lượng tiêu hao giảm, phát thải khí nhà kính thấp hơn và người dân có thể di chuyển an toàn, thuận tiện hơn.

Chuyển đổi số và AI tạo đang mở ra kỷ nguyên mới cho giao thông đô thị Việt Nam. Mỗi hệ thống camera, mỗi dòng dữ liệu, mỗi ứng dụng phân tích AI… đều là “viên gạch số” góp phần xây dựng thành phố hiện đại, an toàn và bền vững.

Nếu có chiến lược đồng bộ, sự đầu tư đúng hướng và sự tham gia của người dân, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến tới mục tiêu “giao thông thông minh - đô thị thông suốt - cuộc sống an toàn”./.

L.H