Nhân lực số - “Huyết mạch” để phát triển kinh tế số

Trong “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 đặt ra hai mục tiêu chính: (i) Phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; (ii) hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu.

Để xây dựng một nền kinh tế số tăng trưởng bền vững, bên cạnh công nghệ, ba yếu tố then chốt cần được chú trọng: lãnh đạo số, nhân lực trẻ và tư duy số.

Lãnh đạo số - Nhân tố dẫn dắt chuyển đổi

Theo các nhà nghiên cứu S. Hearsum (2015) [1], L.W.W. Mihardjo, R.A.N. Rukmana (2018) [2], Mihardjo và cs (2019a) [3], một nhà lãnh đạo số cần có năng lực nền tảng để xây dựng tầm nhìn về tương lai số cho tổ chức của mình và dẫn dắt người khác đạt được kết quả từ quá trình chuyển đổi số trong tổ chức.

Những năng lực này bao gồm kinh nghiệm, kiến thức và kỹ năng trong lãnh đạo chuyển đổi, lãnh đạo giao dịch và lãnh đạo tầm nhìn, cùng với khả năng lãnh đạo linh hoạt, quản trị hiệu quả, tạo niềm tin, và dung hòa văn hóa.

Theo các tác giả M. Attar, A. Abdul-Kareem (2020) [4], J. Narbona (2016) [5], R. Rüth, T. Netzer (2020) [6], L.W. Wasono, A. Furinto (2018) [7], các nhà lãnh đạo số cần sở hữu năng lực “mềm”, bao gồm năng lực văn hóa, xây dựng mối quan hệ, đổi mới sáng tạo, giao tiếp, sáng tạo, cũng như khả năng lãnh đạo và quản trị linh hoạt, cho phép các nhà lãnh đạo số thúc đẩy mối quan hệ và hợp tác cần thiết để quản lý các chiến lược và sáng kiến chuyển đổi số, đồng thời tận dụng hiệu quả những cơ hội to lớn mà các công nghệ mới và đang nổi lên mang lại.

Tóm lại, lãnh đạo số là những nhà lãnh đạo có khả năng định hướng, dẫn dắt tổ chức chuyển đổi mô hình hoạt động, quản trị và văn hóa theo hướng số hóa. Họ không chỉ am hiểu công nghệ mà còn có tầm nhìn chiến lược để gắn kết công nghệ với giá trị kinh doanh và con người. Lãnh đạo số là người truyền cảm hứng, tạo ra môi trường đổi mới sáng tạo, đồng thời khuyến khích nhân viên khai thác công nghệ để tạo ra giá trị mới.

Vai trò này đặc biệt quan trọng không chỉ trong doanh nghiệp tư nhân mà cả khu vực công. Ở doanh nghiệp - nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, lãnh đạo số là “nhạc trưởng” giúp tổ chức ứng dụng công nghệ trong quản trị, marketing, chuỗi cung ứng và dịch vụ khách hàng. Họ dự báo xu hướng, quản lý rủi ro và ra quyết định dựa trên dữ liệu, giúp tổ chức linh hoạt và thích ứng nhanh với thị trường.

Đối với khu vực công, kết quả chiến lược và vai trò công việc của lãnh đạo số khu vực công vượt ra ngoài phạm vi lãnh đạo kinh doanh đơn thuần, mà bao gồm một sứ mệnh chuyển đổi số mang tính hệ thống, hướng đến toàn bộ khu vực công và công chúng.

Nghiên cứu của các tác giả từ Trường Kinh doanh và Chính phủ Wellington (New Zealand) đã tổng hợp các khung năng lực cần thiết của một lãnh đạo số trong khu vực công gồm: năng lực chính sách, năng lực xã hội, năng lực kỹ thuật, năng lực tổ chức và năng lực quản lý - bao trùm từ hiểu biết hành chính, năng lực ra quyết định dựa trên dữ liệu, đến quản trị an ninh mạng và đổi mới sáng tạo.

Như vậy, việc xây dựng đội ngũ lãnh đạo số là nhiệm vụ trọng tâm trong hành trình chuyển đổi số quốc gia. Cần có các chương trình đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng quản trị công nghệ, phân tích dữ liệu, an ninh mạng và đổi mới sáng tạo cho đội ngũ quản lý trong cả khu vực công lẫn tư. Ngoài ra, việc hình thành tư duy lãnh đạo dựa trên dữ liệu (data-driven mindset) và năng lực thích ứng nhanh với thay đổi cũng cần được ưu tiên.

Song song với đó, Nhà nước nên thúc đẩy hình thành mạng lưới “cộng đồng lãnh đạo số” - nơi các doanh nhân, chuyên gia công nghệ và nhà hoạch định chính sách có thể chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau và cùng phát triển năng lực lãnh đạo số trong môi trường thực tiễn.

Trao quyền cho nhân lực trẻ

Thế hệ trẻ là trung tâm của quá trình phát triển nhân lực số. Họ là những người sinh ra và lớn lên cùng công nghệ, có khả năng tiếp cận nhanh với các công cụ kỹ thuật số. Tuy nhiên, để họ trở thành lực lượng chủ lực trong nền kinh tế số, cần thay đổi cách đào tạo và bồi dưỡng hiện nay.

Các cơ sở giáo dục đại học và dạy nghề cần cập nhật chương trình học, tích hợp kỹ năng số như phân tích dữ liệu, tư duy thuật toán, và năng lực sáng tạo nội dung số. Hơn thế, cần rèn luyện tư duy phản biện, khả năng làm việc nhóm và tinh thần học tập suốt đời - những yếu tố giúp người trẻ thích ứng linh hoạt với sự thay đổi của công nghệ.

Đồng thời, doanh nghiệp nên đóng vai trò “vườn ươm” cho nhân lực trẻ thông qua các chương trình thực tập, đào tạo tại chỗ, hoặc mô hình “học thông qua dự án” (project-based learning). Việc tạo điều kiện cho người trẻ được thử, được sai, và được làm trong môi trường thật sẽ giúp họ phát triển năng lực toàn diện hơn là chỉ dừng lại ở lý thuyết.

Tư duy - yếu tố cốt lõi của nhân lực số

Chuyên gia quốc tế Klaus Wehage, Giám đốc Điều hành của 10x Innovation Lab ở vịnh San Francisco (Hoa Kỳ), nhấn mạnh là: “Mọi người thường nhấn mạnh vào kỹ năng kỹ thuật, nhưng tôi tin rằng, tư duy mới là yếu tố cốt lõi. Bởi kỹ năng có thể học được, còn tư duy quyết định cách bạn hành động, phản ứng và phát triển, đặc biệt trong môi trường khởi nghiệp. Một doanh nhân cần phải linh hoạt, dám thử, dám sai, biết học hỏi và thích nghi nhanh”.

Nhận định này gợi mở một hướng đi quan trọng: Chuyển từ “đào tạo kỹ năng” sang “nuôi dưỡng tư duy số”. Trong nền kinh tế số, tri thức và công nghệ luôn thay đổi với tốc độ chóng mặt, nhưng tư duy mở, tinh thần học hỏi và khả năng thích nghi mới là “tài sản bền vững” của mỗi cá nhân.

Do đó, việc xây dựng nhân lực số không chỉ là đào tạo kỹ sư, lập trình viên hay chuyên gia dữ liệu, mà là hình thành một thế hệ người lao động có tư duy toàn cầu, năng lực số hóa và tinh thần sáng tạo liên tục. Đây chính là “chìa khóa vàng” để Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn vươn lên mạnh mẽ trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư./.

Tài liệu tham khảo

[1] S. Hearsum (2015), “How to develop digital leadership capability”, Strategic HR Review, 14(5), DOI: 10.1108/SHR-08-2015-0059.

[2] L.W.W. Mihardjo, R.A.N. Rukmana (2018), “Does digital leadership impact directly or indirectly on dynamic capability: Case on Indonesia telecommunication industry in digital transformation?”, The Journal of Social Sciences Research, 2, pp.832-841, DOI: 10.32861/jssr.spi2.832.841.

[3] L.W.W. Mihardjo, S. Sasmoko, F. Alamsjah, E. Elidjen (2019a), “Digital leadership role in developing business model innovation and customer experience orientation in industry 4.0”, Management Science Letters, 9(11), pp.1749-1762, DOI: 10.5267/j.msl.2019.6.015.

[4] M. Attar, A. Abdul-Kareem (2020), “The role of agile leadership in organisational agility”, Agile Business Leadership Methods for Industry 4.0, Emerald Publishing Limited, 10, pp.171-191, DOI: 10.1108/978-1-80043-380-920201011.

[5] J. Narbona (2016), “Digital leadership, Twitter and Pope Francis”, Church, Communication and Culture, 1(1), pp.90-109, DOI: 10.1080/23753234.2016.1181307.

[6] R. Rüth, T. Netzer (2020), “The key elements of cultural intelligence as a driver for digital leadership success”, Leadership, Education, Personality: An Interdisciplinary Journal, 2(1), pp.3-8, DOI: 10.1365/s42681-019-00005-x.

[7] L.W. Wasono, A. Furinto (2018), “The effect of digital leadership and innovation management for incumbent telecommunication company in the digital disruptive era”, International Journal of Engineering and Technology, 7(2.29), pp.125-130, DOI: 10.14419/ijet.v7i2.29.13142.

[8] B.U. Adie, M. Tate, E. Valentine (2024), “Digital leadership in the public sector: a scoping review and outlook”, The Taylor & Francis Journal, 29(1), pp.42-58, DOI: 10.1080/12294659.2024.2323847.

Trần Chi