Những “bí kíp” để viết và công bố bài báo khoa học trên tạp chí uy tín

Ngày 14/11/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, Tạp chí Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam trực thuộc Học viện Chiến lược KH&CN, Bộ KH&CN phối hợp với Trường Đại học Quốc tế (ĐHQT), Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh (ĐHQG-HCM) tổ chức Hội thảo “Nâng cao năng lực, kỹ năng viết và công bố bài báo khoa học cho các nhà khoa học và cộng tác viên”.

Tạp chí KH&CN Việt Nam thực hiện nhiều ấn phẩm công bố kết quả khoa học giá trị

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Trần Anh Tú, Phó Tổng Biên tập Tạp chí KH&CN Việt Nam cho biết, Tạp chí KH&CN Việt Nam là cơ quan lý luận chuyên ngành của Bộ KH&CN và thực hiện công bố các kết quả nghiên cứu khoa học ở Việt Nam cũng như quốc tế.

Thu hút 150 đại biểu tham dự, gồm các nhà khoa học, cộng tác viên, nghiên cứu sinh, sinh viên, Hội thảo đã chia sẻ thông tin, kinh nghiệm công bố các bài báo khoa học trên các tạp chí uy tín trên thế giới và trong nước, từ đó nâng cao năng lực cho các trường, viện nghiên cứu không chỉ ở TP. HCM mà còn các địa phương trên cả nước.

Qua hội thảo, ông Trần Anh Tú cho biết Tạp chí mong muốn kết nối, cộng tác với các nhà khoa học, giảng viên, nghiên cứu sinh, cộng tác viên, sinh viên để đóng góp các bài báo chất lượng và cải tiến các ấn phẩm khoa học, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển KH&CN của khu vực Nam Bộ nói chung, ĐHQG-HCM và của Tạp chí nói riêng.

Tạp chí KH&CN Việt Nam hiện nay được thành lập trên cơ sở hợp nhất hai tạp chí là Tạp chí Thông tin và Truyền thông (TT&TT), Bộ TT&TT và Tạp chí KH&CN, Bộ KH&CN đều có lịch sử, bề dày lịch sử, phát triển hơn 60 năm.

Tạp chí KH&CN Việt Nam hiện nay có các ấn bản A, B, C, D, Chuyên san các công trình nghiên cứu, phát triển và ứng dụng CNTT - Truyền thông, Chuyên san Chính sách và quản lý KH&CN và ấn phẩm điện tử.

Tạp chí thực hiện quy trình xuất bản bằng phần mềm ScholarOne Manuscripts của Clarivate từ khâu gửi bài đến khi có quyết định đăng tải/từ chối. Phần mềm này có chức năng hỗ trợ xuất bản trực tuyến hiện đang được nhiều tạp chí trong cơ sở dữ liệu quốc tế như Web of Science, Scopus và các cơ sở dữ liệu quốc tế khác sử dụng. Thời gian xử lý từ khi nhận bài báo đến khi có quyết định cuối cùng khoảng 90 ngày…

Trường ĐH Quốc tế công bố kết quả nghiên cứu khoa học đạt tỷ lệ cao

Mở đầu hội thảo, GS. TS. Phạm Văn Hùng, Trưởng phòng Phòng Quản lý khoa học, Trường ĐHQT đã trình bày định hướng nghiên cứu khoa học và công bố tại Trường ĐHQT theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Trường ĐHQT có định hướng trở thành cơ sở nghiên cứu hàng đầu tại Việt Nam và khu vực châu Á, đạt đẳng cấp quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu.

Trường hướng đến xây dựng một môi trường giáo dục tự chủ, đổi mới, sáng tạo, là nơi ươm mầm và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ thị trường lao động trong nước và toàn cầu.

GS. TS. Phạm Văn Hùng cho biết, hiện nay, số lượng công bố khoa học của Trường đang đạt tỷ lệ cao trong các trường thành viên của ĐHQG-HCM và của nhiều trường ĐH trong cả nước.

Hệ số bài báo tạp chí quốc tế ISI, Scopus/tiến sĩ/năm vào năm 2025 đã đạt mốc 1,8, vượt mức chỉ tiêu cho giai đoạn 2020 - 2025 là 1,5. Nhà trường hiện có 25 nhóm nghiên cứu phủ hết các lĩnh vực nghiên cứu.

Về chuyển đổi số, ĐHQT đã cập nhật phần mềm quản lý công bố khoa học SCIMAN, theo đó xây dựng hệ thống tính giờ quy đổi nghiên cứu khoa học theo Quy định định mức nghiên cứu khoa học mới trên phần mềm quản lý công bố khoa học SCIMAN.

Với phần mềm quản trị tài sản trí tuệ, ĐHQT đã số hóa dữ liệu tài sản trí tuệ và hỗ trợ công tác quản lý, báo cáo, thống kê, cập nhật vào cơ sở dữ liệu Hemis theo yêu cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Trong khi đó, hệ thống đánh giá sơ tuyển đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên hỗ trợ quá trình tiếp nhận, quản lý và đánh giá các đề tài nghiên cứu của sinh viên. Đồng thời, hệ thống ghi nhận các kết quả đánh giá nhằm phục vụ công tác báo cáo, thống kê và chấm điểm rèn luyện sinh viên.

Những “bí kíp” viết bài báo khoa học thành công

Với bề dày kinh nghiệm công bố các bài báo khoa học trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật, TS. Hà Thị Thanh Hương, Trưởng bộ môn Kỹ thuật Mô và Y học tái tạo, Khoa Kỹ thuật Y Sinh, Trường ĐHQT đã nhấn mạnh 4 nội dung cần lưu ý khi viết một bài báo khoa học, gồm: Xác định câu hỏi nghiên cứu và chọn lọc nội dung, chủ đề của bài báo; chọn lọc tạp chí uy tín để xuất bản; cấu trúc bài báo khoa học và văn phong khoa học; kinh nghiệm nộp bài báo và phản hồi phản biện.

Theo TS. Hà Thị Thanh Hương, việc công bố bài báo khoa học là: “Công việc cộng đồng, nhiều người đi, mỗi bước đi của người nghiên cứu là nối tiếp người đi trước và bước đi sau sẽ giúp cho người trẻ đi sau nữa”.

Lấy ví dụ từ thực tiễn nghiên cứu của đề tài “Ứng dụng phương pháp thiền tịnh thức (Mindfulness-Based Stress Reduction - MBSR) trong cân bằng và giảm stress ở sinh viên ĐH, TS. Hà Thị Thanh Hương chia sẻ về cách xác định câu hỏi nghiên cứu là những yếu tố tâm lý và sinh lý nào (ví dụ: mức độ stress, khả năng tập trung, hoạt động EEG hoặc nhịp tim) thay đổi sau khi sinh viên tham gia chương trình thiền tịnh thức?

Câu hỏi nghiên cứu tập trung là: Liệu việc tham gia chương trình MBSR 8 tuần có hướng dẫn trực tiếp so với hoạt động thư giãn thông thường (như nghỉ ngơi hoặc nghe nhạc) có giúp giảm điểm stress chủ quan, cải thiện giấc ngủ, và thay đổi đặc trưng EEG ở vùng trán và thái dương của sinh viên đại học hay không?

Về cách hoàn thiện câu hỏi nghiên cứu, TS. Hà Thị Thanh Hương cho biết cần diễn đạt câu hỏi bằng ngôn từ của bản thân; viết ra câu hỏi nghiên cứu một cách đầy đủ nhất có thể.

Ví dụ, phát hiện sớm suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) thì cần chia câu hỏi thành các khái niệm riêng biệt và thu hẹp còn hai hoặc ba khái niệm chính: Xác định các chỉ dấu EEG và tâm lý thần kinh; Tập trung vào sức mạnh sóng theta vùng trán và tính liên kết giữa hai bán cầu não; Nhấn mạnh ảnh hưởng đến độ chính xác của sàng lọc.

Về xây dựng câu hỏi nghiên cứu, những điểm cần chú trọng là: Đề cập đến đối tượng nghiên cứu khi mối quan hệ được dự đoán xuất hiện giữa một nhóm đối tượng cụ thể; câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết cần được diễn đạt càng cụ thể càng tốt; tránh sử dụng các từ hoặc thuật ngữ không làm tăng ý nghĩa của câu hỏi nghiên cứu hay giả thuyết; tập trung vào nội dung sẽ được nghiên cứu, không bàn đến các hệ quả hay suy diễn; liệt kê các biến theo thứ tự mà chúng xuất hiện hoặc sẽ được đo lường; không sử dụng hai thuật ngữ khác nhau để chỉ cùng một biến số.

Về văn phong viết bài báo khoa học, TS. Hà Thị Thanh Hương lưu ý các điểm: Học thuật; không dùng viết tắt; không phân biệt đối xử; không thiên vị giới tính; tính mạch lạc; trích dẫn (ghi nguồn và diễn giải lại (paraphrase) khi cần; chú thích (footnotes).

Theo TS. Hà Thị Thanh Hương, các tác giả viết bài báo khoa học cần chọn lọc tạp chí uy tín để xuất bản.

Trao đổi kinh nghiệm về công bố nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn (KHXH&NV), PGS. TS. Nguyễn Như Tỷ, Trường ĐHQT cho biết cần một lộ trình gồm 4 chặng:

Chặng 1: Tìm "Khoảng trống” (THE GAP): Tìm khoảng trống và tính mới trong XHNV. Tính mới có 3 góc độ: dữ liệu mới, phương pháp mới và lý thuyết mới

Chặng 2: Kể"Câu chuyện" (THE STORY) cần lưu ý cấu trúc IMRaD và nghệ thuật kể chuyện học thuật, đó là “hãy coi bài báo là một câu chuyện bạn kể cho biên tập viên (editor) - cô đọng, sắc bén, đầy sức nặng”.

Theo PGS. TS. Nguyễn Như Tỷ bài báo KHXH&NV không phải là bài luận văn thu nhỏ.

Theo đó chú ý 4 điểm: I - Introduction (HOOK): Vấn đề và khoảng trống; M - Method (RIGOR): Cách làm, dữ liệu; R - Results (FINDINGS) Phát hiện gì?; D - Discussion (SO WHAT) Ý nghĩa ra sao?

Chặng 3: Chọn "Đúng nhà” (JOURNAL TARGETING): Chiến lược chọn tạp chí và checklist gửi bài.

Chặng 4: "Trận chiến" phản biện (THE REVIEW): Vượt qua phản biện (major revision) và thư phản hồi (rebuttal letter). Người phản biện (reviewer) không chỉ chấm bài báo theo kết quả, mà theo cách bài báo tham gia cuộc trò chuyện học thuật.

Khi viết bài báo, PGS. TS. Nguyễn Như Tỷ cho biết cần lưu ý 5 bài học “xương máu”. Thứ nhất là kiên trì bởi có lúc bị từ chối đăng bài cũng là bình thường. Thứ hai là rõ ràng (clarity grammar) quan trọng hơn hoàn hảo. Thứ ba là cộng tác (co-author) giúp học nhanh. Thứ tư là viết đều mỗi ngày, dù chỉ hơn 100 từ. Thứ năm là hãy bắt đầu nhỏ bởi một kết quả nghiên cứu (Research Question - RQ) tốt hơn 10 ý tưởng rời rạc.

Từ kinh nghiệm thực tiễn từ công bố bài báo KHXH&NV, PGS. TS. Nguyễn Như Tỷ lưu ý thêm trong quá trình chuẩn bị một bài viết cần phải có kỹ thuật “đọc nhanh” các bài báo bài báo cùng chủ đề, có thể lên đến 20 đến 30 bài báo, để tìm khoảng trống đề tài nghiên cứu.

Kết thúc trao đổi của mình, PGS. TS. Nguyễn Như Tỷ truyền cảm hứng: “Công bố quốc tế không phải đích đến, mà là hành trình học hỏi và chia sẻ. Cần phải có sự đam mê, kỷ luật, tinh thần cầu thị. Hãy bắt đầu từ bài nhỏ, sau đó mở rộng thành nghiên cứu hoặc dự án lớn”.

Ứng dụng công cụ AI hỗ trợ viết bài báo quốc tế

Cũng tại Hội thảo, ThS. Ngô Hữu Thống, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng và Phát triển nhân lực AiOV, Chủ tịch DIGISO Group và TS. Lê Minh Thành, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng và Phát triển nhân lực AiOV, Giám đốc dự án DIGISO đã giới thiệu ứng dụng các công cụ AI hỗ trợ viết bài báo quốc tế.

Với sự phát triển của công nghệ AI hiện nay, hai diễn giả nhấn mạnh AI là trợ lý đắc lực cho các nhà khoa học, nghiên cứu sinh, các nhóm nghiên cứu đề tài viết bài báo được thuận lợi hơn như giúp cách mạng hoá đọc bài báo chuyên ngành từ hàng chục bài báo xuống khoảng còn 8 đến 10 trang, giúp giải quyết những “nỗi đau” về viết bài như cấu trúc bài, nhấn nhá các gợi ý cho bài viết…

Hiện nay, Viện Nghiên cứu Ứng dụng và Phát triển nhân lực AiOV đã và đang đồng hành với các nghiên cứu sinh, các nhóm dự án, đề tài nghiên cứu các công cụ AI giải quyết và hỗ trợ các “nỗi đau” viết bài nhờ các công cụ Reading AI, Writing AI…

Khép lại hội thảo, PGS. TS. Nguyễn Thị Hiệp, ĐHQT đã chia sẻ thách thức trong nghiên cứu ứng dụng trong KH&CN hiện nay.

PGS. TS. Nguyễn Thị Hiệp, Khoa Kỹ thuật Y sinh, Trường ĐHQT chia sẻ: “Mỗi thách thức mà chúng ta đối mặt đều đồng thời mở ra những cơ hội quý giá để đổi mới, sáng tạo cũng như phát triển bền vững. Chính từ những khó khăn này, chúng ta có thể tìm ra những giải pháp mới mẻ góp phần nâng cao hiệu quả và tạo bước đột phá cho tương lai”.

“Nghiên cứu ứng dụng không phải là công việc của riêng Nhà nước, viện/trường, hay doanh nghiệp, mà là một hệ sinh thái chung. Chúng ta cần hành động đồng bộ để biến tri thức thành động lực tăng trưởng cho Việt Nam. Việc duy trì sự hợp tác chặt chẽ và hiệu quả giữa các bên liên quan không chỉ là điều kiện cần thiết mà còn là yếu tố then chốt quyết định thành công của mọi dự án và kế hoạch”, PGS. TS. Nguyễn Thị Hiệp nhấn mạnh./.

Bài: Hoàng Linh, Ảnh: Mạnh Vỹ