Vì sao tốc độ lão hóa không giống nhau giữa các quốc gia?
Bất bình đẳng và bất ổn chính trị có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa của bạn, nhưng giáo dục dường như lại làm chậm lại quá trình này.
Một nghiên cứu quy mô lớn trải dài trên 4 châu lục đã phát hiện ra rằng, bất bình đẳng xã hội và thể chế dân chủ yếu kém có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa, tương tự như tác động của ô nhiễm không khí hay môi trường độc hại.
Ngược lại, giáo dục nổi lên như “lá chắn” giúp cơ thể chống lại sự lão hóa.
Nghiên cứu cũng xác nhận các yếu tố đã được biết đến như huyết áp cao và bệnh tim cũng đẩy nhanh quá trình lão hóa. Tuy nhiên, các tác giả cho biết, yếu tố xã hội và chính trị mới là chìa khóa lý giải vì sao tốc độ lão hóa khác nhau giữa các quốc gia.
Theo bác sĩ lão khoa Claudia Kimie Suemoto (Đại học São Paulo, Brazil), đây là nghiên cứu rất quan trọng, mang lại góc nhìn toàn cầu về cách các yếu tố xã hội định hình quá trình lão hóa ở những khu vực khác nhau trên thế giới.
Sự phân cực chính trị và bất ổn xã hội đang tạo ra một thế giới của tuyệt vọng và điều đó khiến con người già đi nhanh hơn. Chúng ta thường không nhận ra những tác động lâu dài mà tình trạng này gây ra cho sức khỏe, tác giả chính Agustín Ibañez, Giám đốc Viện Sức khỏe Não bộ Mỹ Latinh ở Santiago cho biết.
Khoảng cách tuổi tác
Nghiên cứu được thực hiện trên 161.981 người tại 40 quốc gia, trong đó có 7 nước ở Mỹ Latinh, 27 ở châu Âu, 4 ở châu Á và 2 ở châu Phi. Theo Ibañez, chỉ riêng việc đồng bộ và chuẩn hóa dữ liệu giữa các quốc gia đã mất khoảng 3 năm.
Các nhà khoa học đã rà soát lại các công trình trước đó để xác định những yếu tố khiến con người lão hóa nhanh hơn hoặc chậm lại. Sau đó, đưa toàn bộ dữ liệu này vào một mô hình học máy được huấn luyện để dự đoán tuổi đời thực tế của một người.
Nhờ đó, nhóm nghiên cứu có thể tính toán “khoảng chênh lệch tuổi sinh học - hành vi” cho từng người - tức là sự khác biệt giữa tuổi đời thật và tuổi mà mô hình dự đoán được. Ví dụ, nếu bạn 50 tuổi nhưng mô hình dự đoán bạn đã 60, thì khoảng chênh lệch tuổi của bạn là 10 năm.
Giáo dục là tấm lá chắn
Nghiên cứu xác định 3 yếu tố y tế hàng đầu đẩy nhanh quá trình lão hóa là huyết áp cao, suy giảm thính lực và bệnh tim. Các nguy cơ khác gồm cân nặng không lành mạnh, rượu bia, rối loạn giấc ngủ, tiểu đường và suy giảm thị lực.
Ngược lại, giáo dục, năng lực nhận thức và khả năng tự chăm sóc hằng ngày là 3 yếu tố bảo vệ mạnh nhất chống lại sự lão hóa. Các yếu tố hỗ trợ khác gồm hoạt động thể chất, trí nhớ tốt và khả năng đi lại.
Nghiên cứu cũng phát hiện sự khác biệt lớn giữa các khu vực: Ai Cập và Nam Phi có tốc độ lão hóa nhanh nhất, trong khi châu Âu chậm nhất; châu Á và Mỹ Latinh nằm ở khoảng giữa.
Một kết quả đáng chú ý là tốc độ lão hóa nhanh có liên hệ chặt chẽ với sự suy thoái dân chủ - như hạn chế quyền bầu cử, bầu cử không công bằng hay thu hẹp tự do chính trị. Chúng tôi chưa bao giờ ngờ tới điều đó, Agustín Ibáñez nói.
Tốc độ lão hóa cũng tăng mạnh ở các quốc gia có thu nhập thấp, ô nhiễm cao và bất bình đẳng xã hội, giới tính lớn. Trong dữ liệu theo dõi 21.631 người suốt 4 năm, khoảng chênh lệch tuổi sinh học - hành vi càng lớn thì sự suy giảm nhận thức và khả năng tự lập càng rõ rệt.
Tác động của căng thẳng
Cơ chế chính xác giải thích mối liên hệ giữa môi trường kinh tế - chính trị và quá trình lão hóa vẫn chưa được làm rõ. Tuy nhiên, Agustín Ibáñez cho rằng, căng thẳng có thể là yếu tố trung gian chính khi tác động của nó lên cơ thể và não bộ có thể dẫn tới viêm nhiễm - “một con đường tiềm năng rất lớn,” ông nói.
Agustín Ibáñez cũng lưu ý rằng, làm việc với dữ liệu từ quá nhiều quốc gia buộc nhóm nghiên cứu phải bỏ qua một số biến số quan trọng như hút thuốc lá, do cách đo lường khác nhau giữa các nước. Theo Claudia Kimie Suemoto, việc chỉ có dữ liệu theo dõi trong 4 năm là “rất hạn chế đối với nghiên cứu lão hóa” và kỳ vọng có thêm dữ liệu trong 10 - 20 năm tới.
Dù vậy, cả hai nhà khoa học đều tin rằng, kết quả nghiên cứu có thể giúp định hình các chính sách công, tập trung vào những yếu tố xã hội góp phần mạnh nhất vào quá trình lão hóa ở từng quốc gia.
Đáng chú ý, mô hình cũng phát hiện một số người có tuổi sinh học trẻ hơn tuổi thực và theo Ibáñez, việc tìm hiểu điểm chung của nhóm này có thể hé mở hướng đi mới để ngăn ngừa lão hóa sớm./.