Nam Phi: Đất không sụt xuống mà đang... dâng lên

Suốt nhiều thập kỷ, giới địa chất tin rằng bờ biển phía nam Nam Phi đang dâng lên do các dòng dung nham nóng từ lớp phủ đẩy vỏ Trái đất lên. Tuy nhiên, dữ liệu vệ tinh và các phép đo GPS có độ chính xác cao gần đây đã đặt nghi vấn cho giả thuyết này.

Một nghiên cứu đăng trên Journal of Geophysical Research: Solid Earth cho thấy, nguyên nhân chính của hiện tượng trên có thể liên quan đến việc thiếu hụt nước ngầm dưới lòng đất, thay vì các hoạt động kiến tạo sâu trong vỏ Trái đất.

Trong hai thập kỷ qua, Nam Phi đã phải đối mặt với tình trạng hạn hán nghiêm trọng. Năm 2018, thành phố Cape Town gần như rơi vào khủng hoảng khi có nguy cơ cạn kiệt hoàn toàn nguồn nước - được gọi là “Ngày Không Nước” (Day Zero).

Theo nhóm nghiên cứu, khi nước ngầm rút đi, lớp đất vốn bị nén chặt bởi trọng lượng của nước bắt đầu giãn nở trở lại, khiến bề mặt nhô cao hơn. Dữ liệu thu thập được trong giai đoạn từ năm 2000 - 2021 cho thấy, mặt đất dọc bờ biển Nam Phi đã nâng lên khoảng 6 milimét, trùng khớp với thời kỳ hạn hán kéo dài và việc khai thác nước diễn ra mạnh mẽ.

TS. Christian Mielke thuộc Đại học Bonn (Đức) cho rằng, nhiều khả năng các biến động địa chất gần đây là kết quả trực tiếp của việc khai thác và làm thay đổi trữ lượng nước ngầm, chứ không phải do các dòng vật chất từ sâu trong lòng đất.

Nhóm nghiên cứu mô tả hiện tượng này giống như “nhịp thở của hành tinh”. Vào mùa mưa, khối lượng nước lớn khiến lớp vỏ Trái đất bị nén xuống. Khi mùa khô đến và nước bốc hơi hoặc bị khai thác, bề mặt lại bật lên nhẹ như tấm nệm được giải phóng khỏi áp lực.

Theo phân tích, nếu chuyển động nâng của Nam Phi do dòng dung nham gây ra, độ cao bề mặt sẽ gần như ổn định quanh năm. Tuy nhiên, dữ liệu thực tế lại biến động rõ rệt theo mùa, cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa mực nước ngầm và sự dịch chuyển của lớp vỏ. Điều này phản ánh tác động tinh vi nhưng sâu sắc của con người lên hệ thống thủy văn - yếu tố đang âm thầm định hình lại địa lý hành tinh.

Hiện tượng tương tự không chỉ xảy ra ở Nam Phi. Tại bang California (Mỹ), Thung lũng San Joaquin sụt hàng chục centimet mỗi năm do khai thác nước ngầm quá mức, trong khi khu vực Vịnh Chesapeake ở bờ Đông lại vừa sụt lún vừa bị đe dọa bởi mực nước biển dâng. Dự báo đến năm 2100, hơn 1.000 km² đất ven biển ở đây có thể bị nhấn chìm.

TS. Rosemary Knight, nhà địa vật lý tại Đại học Stanford, đánh giá nghiên cứu này là lời cảnh báo mạnh mẽ rằng, nước không chỉ là tài nguyên sinh tồn mà còn là yếu tố góp phần định hình bề mặt Trái đất.

Giải pháp dài hạn không chỉ là giảm khai thác, mà còn phải bổ sung lại lượng nước đã mất. Một số nơi như California đã áp dụng phương pháp tái nạp nước ngầm có kiểm soát, dẫn nước dư thừa vào các tầng chứa nước sâu. Cách làm này được xem là hướng tiếp cận bền vững, giúp giảm rủi ro sụt lún và ổn định cấu trúc địa chất, TS. Rosemary Knight cho biết thêm.

Hiểu rõ mối quan hệ giữa nước và sự biến dạng địa chất không chỉ giúp dự đoán tốt hơn nguy cơ thiên tai ở vùng ven biển, mà còn nhấn mạnh trách nhiệm của con người trong việc quản lý nguồn nước. Cách chúng ta sử dụng từng giọt nước hôm nay có thể đang âm thầm thay đổi chính hành tinh chúng ta đang sống./.

Hoài Vy