Xây dựng luật nhằm quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn

Chiều 15/10/2025, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo”.

Nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái AI

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Trần Văn Khải nhấn mạnh: Việt Nam xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết số 57-NQ/TW đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như AI; phát triển mạnh mẽ ứng dụng AI dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, an toàn và trách nhiệm xã hội, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp để vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội mong rằng, các đại biểu tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến tập trung vào các vấn đề như: quản lý bản quyền, trách nhiệm nội dung, cân bằng giữa quản lý và khuyến khích phát triển AI; đồng thời, có những đề xuất, kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định, chính sách trong dự thảo luật.

Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn, ông Trần Văn Khải nêu rõ.

Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn nhận định, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật AI là một bước đi kịp thời, thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và khơi mở không gian đổi mới sáng tạo. Đây là đạo luật đầu tiên tại Việt Nam đặt nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái AI - từ phát triển, ứng dụng, đến quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân.

Dự thảo luật dù được soạn thảo trong thời gian ngắn nhưng đã tiếp cận nhiều chuẩn mực quốc tế như: Quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), quy định về đạo đức và quyền con người trong AI, minh bạch và gắn nhãn nội dung do AI tạo ra.

Đại diện VCCI đề xuất một số định hướng lớn để luật thực sự đi vào cuộc sống như:

Thứ nhất, Luật AI cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý. AI là lĩnh vực thay đổi nhanh, việc luật hóa cần đi kèm với cơ chế cập nhật, thử nghiệm và phản hồi chính sách hiệu quả. Nếu quá cứng nhắc sẽ bóp nghẹt sáng tạo.

Thứ hai, cần giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và start-up. Các yêu cầu đánh giá sự phù hợp, đăng ký, công bố cần rõ ràng, minh bạch và có lộ trình hợp lý. Việc triển khai Cổng thông tin điện tử một cửa là điểm sáng, nhưng cần đi kèm với quy trình đơn giản, minh bạch và thực sự phục vụ doanh nghiệp.

Thứ ba, cần đầu tư nghiêm túc cho hạ tầng dữ liệu và tính toán. Đây là "nhiên liệu" sống còn của AI. Không có dữ liệu chất lượng và năng lực tính toán đủ mạnh, chúng ta sẽ mãi phụ thuộc bên ngoài.

Thứ tư, cần xác định rõ trách nhiệm pháp lý, đặc biệt trong chuỗi giá trị AI - từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai. Dự thảo Luật AI đề xuất trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống rủi ro cao là phù hợp, nhưng cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro một cách hợp lý và thực thi được.

Lựa chọn hướng đi phù hợp cho Việt Nam

Cố vấn Trưởng về AI có trách nhiệm (FPT Software) Trần Vũ Hà Minh cho biết, Việt Nam hiện đang trong giai đoạn khởi đầu xây dựng và ứng dụng AI, nên có cơ hội rất lớn để thiết kế hệ thống AI theo các tiêu chuẩn cao về quản trị và tuân thủ ngay từ đầu.

Theo AWS (nền tảng điện toán đám mây lớn nhất thế giới do Amazon cung cấp), trong năm 2024 có khoảng 47.000 doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu ứng dụng AI, tương đương hơn 5 doanh nghiệp mỗi giờ, đưa tổng số doanh nghiệp ứng dụng AI lên đến gần 170.000 doanh nghiệp, chiếm khoảng 18 % tổng số doanh nghiệp cả nước.

Cùng với đó, thị trường chatbot Việt Nam cũng cho thấy tiềm năng tăng trưởng mạnh: Năm 2024, giá trị thị trường chatbot đạt khoảng 31,2 triệu USD, và được dự báo sẽ tăng lên 207,1 triệu USD vào năm 2033 với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) 18,50 %.

Về chính sách pháp luật về lĩnh vực này, Việt Nam đã ban hành hướng dẫn “9 nguyên tắc nghiên cứu phát triển hệ thống AI có trách nhiệm” thể hiện nỗ lực đề ra các khung hướng dẫn AI có trách nhiệm.

Tuy nhiên, nội dung “AI trách nhiệm, quản trị AI, đảm bảo AI tuân thủ” đang gặp nhiều khó khăn để triển khai một cách đồng bộ do tính chất kỹ thuật phức tạp; thiếu nhân lực vừa hiểu về thuật toán, dữ liệu, vừa hiểu về quy định pháp luật, đạo đức, quản trị công nghệ. Ngoài ra, việc áp dụng luật hoặc các tiêu chuẩn quốc tế hay khung quản lý rủi ro AI như của Hoa Kỳ (NIST) là thách thức lớn ngay cả với các quốc gia có trình độ phát triển cao.

Do đó, một trong những kiến nghị cấp thiết hiện nay là cần có hướng dẫn chuyển đổi số và chuyển đổi số theo đúng tiêu chuẩn, có trách nhiệm từ giai đoạn đầu triển khai. Cụ thể, khi doanh nghiệp mới ứng dụng AI, họ rất thường bắt đầu bằng chatbot hoặc các công cụ tương tác thông minh. Từ đây, Nhà nước nên sớm ban hành hướng dẫn cách triển khai chatbot hoặc các công cụ AI cơ bản sao cho tuân thủ các yêu cầu như minh bạch, bảo vệ dữ liệu, trách nhiệm giải trình, bà Trần Vũ Hà Minh chia sẻ.

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long cho biết, quá trình xây dựng dự thảo luật diễn ra trong thời gian ngắn nhưng đã tham khảo kỹ lưỡng kinh nghiệm quốc tế để lựa chọn hướng đi phù hợp cho Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Phạm Đức Long, chúng ta hướng tới cách tiếp cận cân bằng, đó là tạo hành lang pháp lý an toàn, quản lý rủi ro cốt lõi, đồng thời mở không gian đủ rộng để AI phát triển mà không bị bó buộc.

Song song với xây dựng Luật, Chính phủ, Bộ KH&CN sẽ triển khai chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia, bao gồm hạ tầng dữ liệu - tính toán, đào tạo nhân lực, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ ứng dụng AI...

Mục tiêu cuối cùng là xây dựng được một đạo luật thực tiễn, khả thi, vừa quản lý được rủi ro, vừa thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển AI Việt Nam, góp phần đưa công nghệ phục vụ con người và phát triển bền vững, Thứ trưởng Phạm Đức Long nhấn mạnh./.

PT