AI đang tác động đến báo chí như thế nào?
Trong bối cảnh các phương tiện truyền thông đang phải cạnh tranh gay gắt để thu hút sự chú ý và giữ vững niềm tin của công chúng, đồng thời phải đối mặt với áp lực cắt giảm việc làm và chi phí, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong tòa soạn đang ngày càng phổ biến trên toàn cầu. AI được sử dụng trong nhiều khâu, từ tìm kiếm thông tin, sản xuất tin tức đến phân tích và xác định xu hướng.
Ứng dụng AI trong hoạt động sáng tạo nội dung đang ngày càng phổ biến và trở thành xu thế tất yếu của các tòa soạn trên thế giới.
Bloomberg, nhà cung cấp tin tức và thông tin tài chính toàn cầu, là một trong những đơn vị tiên phong sử dụng Cyborg, một chương trình phân tích báo cáo tài chính và viết tin bài tức thời với tất cả các dữ kiện và số liệu liên quan. Tờ Washington Post đã gây chú ý khi bắt đầu sử dụng Heliograf, một công nghệ AI nội bộ, để đưa tin sự kiện và các cuộc bầu cử quốc hội.
Trong khi đó, hãng tin AP đã tăng từ 300 bài viết về báo cáo thu nhập của các công ty mỗi quý lên 3.700 bài nhờ sử dụng AI. Hiện nay, công nghệ AI trong phòng tin tức của AP tự động tạo ra khoảng 40.000 bài viết mỗi năm - dù chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số tin bài của hãng, nhưng mang lại lợi ích to lớn về năng suất và hiệu quả.
Bà Lisa Gibbs (Giám đốc đối tác tin tức và Trưởng nhóm tin tức AI tại AP) cho biết: "Công nghệ này giải phóng các nhà báo của chúng tôi khỏi những công việc thường ngày, để thực hiện những công việc có giá trị cao hơn, phát huy tối đa sự sáng tạo của họ; đồng thời cho phép chúng tôi tạo ra nhiều nội dung hơn, phục vụ đối tượng độc giả mới hiệu quả hơn và cải thiện khả năng phát hiện tin tức".
Báo chí robot trở thành xu hướng phổ biến
Cái gọi là “báo chí robot” có thể giúp tạo ra nhiều phiên bản tin tức khác nhau, phục vụ cho từng cơ quan báo chí và nhóm độc giả riêng biệt, đồng thời tiếp cận hiệu quả hơn các đối tượng cụ thể.
Vậy, liệu robot có đang chiếm lĩnh nghề báo? Không, Charlie Beckett, Giám đốc Viện nghiên cứu truyền thông Polis thuộc Trường Kinh tế London, cho biết.
Tương tự như Lisa Gibbs, Beckett nhận thấy tiềm năng của AI, máy học và xử lý dữ liệu sẽ mang lại cho các nhà báo "sức mạnh mới trong việc khám phá, sáng tạo và kết nối". Ông cũng tin rằng "máy móc có thể sớm thực hiện được nhiều công việc báo chí thông thường".
Trong cuộc khảo sát toàn cầu của Polis về báo chí và AI "Năng lực mới, trách nhiệm mới", Beckett và nhóm của ông đã đặt câu hỏi với các tòa soạn đang ứng dụng AI về tác động của công nghệ này đến báo chí và ngành công nghiệp tin tức. Báo cáo cho thấy hiện các tòa soạn chủ yếu sử dụng AI trong 3 lĩnh vực: thu thập tin tức, sản xuất và phân phối thông tin.
Tờ Stuttgarter Zeitung là một trong những cơ quan báo chí tiên phong về ứng dụng AI trong lĩnh vực truyền thông tại Đức. Bản đồ tội phạm (CrimeMap) của Stuttgarter Zeitung là ý tưởng của nhà báo dữ liệu Jan Georg Plavec, người đã hợp tác với Công ty Arvato đào tạo một hệ thống máy tính thông qua học máy để hiểu các thông cáo từ Sở Cảnh sát Stuttgart. Sau đó, hệ thống phân loại thông tin thành các danh mục được xác định trước, nhận dạng thời điểm và địa điểm xảy ra tội phạm, sau đó đưa thông tin này vào CrimeMap.
Suy ngẫm về sự đóng góp của con người và máy móc cho dự án này, Jan cho biết "trong giai đoạn lập kế hoạch, chúng tôi dựa rất nhiều vào kinh nghiệm báo chí và tư duy của con người". Ông nhấn mạnh rằng, ngay cả khi công việc nặng nhọc hiện đã được máy móc thực hiện, dữ liệu vẫn được các nhà báo kiểm tra hàng ngày.
“Hiện tại, độ chính xác của máy đã lên đến hơn 90%, nên chúng tôi rất hiếm khi phải can thiệp. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn kiểm tra, vì chúng tôi chưa hoàn toàn tin tưởng vào công nghệ. Nhưng mỗi ngày, chúng tôi đều thấy rằng công nghệ đang dần cải thiện”.
Mỗi tổ chức tin tức cần có một khuôn khổ đạo đức về cách sử dụng AI
Các công cụ như Heliograf, News Tracer hay CrowdTangle đang giúp các nhà báo phát hiện tin nóng, câu chuyện lan truyền và xu hướng dữ liệu bất thường. Sau đó, các biên tập viên có thể đánh giá xem liệu có một câu chuyện lớn hơn cần được viết bởi con người hay không. Những công cụ như vậy cũng giúp đo lường phạm vi tiếp cận nội dung mà công ty truyền thông tạo ra, thậm chí xác định bài viết nổi bật nhất trong ngày của đối thủ cạnh tranh.
“Giống như bất kỳ công nghệ nào khác, AI có thể được sử dụng cho cả mục đích tốt và xấu”, bà Lisa Gibbs giải thích. “Mỗi tổ chức tin tức cần có một khuôn khổ đạo đức về cách sử dụng và hiểu rõ những tác động của nó”.
Các tổ chức tin tức sử dụng hệ thống “phát hiện sự kiện” để phát hiện tin nóng thông qua các bài đăng trên mạng xã hội cũng cần phải thận trọng. Bởi lẽ, chương trình tin tức có bị chi phối bởi các cộng đồng thường xuyên sử dụng Twitter hay không? Và liệu điều đó có tạo ra tác động tiêu cực đối với những nhóm cộng đồng ít hiện diện trên mạng hay không?
Voitto: Nhà báo robot kiêm trợ lý tin tức thông minh
Đài truyền hình quốc gia Yle của Phần Lan đang sử dụng AI để cá nhân hóa nội dung tin tức cho độc giả của mình. Tổ chức này đã phát triển một hệ thống kép mang tên Voitto, hoạt động đồng thời như một nhà báo robot - sản xuất khoảng 100 bài viết và 250 hình ảnh minh họa mỗi tuần, và một trợ lý tin tức thông minh, được tích hợp trong ứng dụng tin tức cá nhân hóa NewsWatch của Yle.
Trợ lý tin tức Voitto hoạt động trên màn hình khóa của thiết bị di động, và đề xuất cho người dùng những nội dung tin tức thú vị thông qua cảnh báo hoặc thông báo tin tức. Voitto sử dụng công nghệ máy học để cải thiện các đề xuất bằng cách học hỏi từ lịch sử đọc tin của người dùng, các tương tác của họ trên màn hình khóa và cả phản hồi trực tiếp.
“Diện mạo, giọng điệu và thuật toán vận hành Voitto đều được định hướng bởi giá trị và sứ mệnh báo chí của Yle”, ông Jarno Koponen, Trưởng bộ phận AI và cá nhân hóa của Yle News Lab, cho biết. “Tầm nhìn hiện tại của Yle là tạo ra một Yle “dành cho tất cả mọi người và cho từng cá nhân”.
Theo ông Koponen, Voitto mang đến một cách tiếp cận dễ hiểu và trực quan, giúp người dân theo dõi cách những người nắm quyền thực thi quyền lực của họ như thế nào, chẳng hạn như bằng việc tạo ra bản tin về toàn bộ 200 nghị sĩ Phần Lan, giải thích hoạt động của nền dân chủ và quốc hội. Ông cũng cho biết ,hệ thống này đảm bảo người dùng nhận được những tin tức thực sự quan trọng đối với họ, nhưng cũng thúc đẩy họ mở rộng quan điểm, ví dụ bằng cách đưa ra hai bài viết về cùng một chủ đề nhưng từ hai quan điểm hoàn toàn khác nhau.
Vậy, người dùng Yle nghĩ gì? Họ dường như rất thích công nghệ này. Các thông báo của trợ lý tin tức thông minh Voitto thường xuyên nhận được sự tương tác cao nhất. Đáng chú ý, hơn 90% người dùng sau khi bật Voitto đều tiếp tục giữ hoạt động của tính năng này.
“Chúng tôi thu thập cả phản hồi định tính và định lượng, đồng thời theo dõi các số liệu một cách có hệ thống để hiểu rõ tác động thực sự của Voitto, nhằm phục vụ người dân tốt hơn trong tương lai”, ông Jarno Koponen nói.
Sử dụng AI để giảm thiểu quấy rối và lạm dụng
Việc sử dụng các công cụ AI trong báo chí hiện nay rất đa dạng. Nhiều tổ chức tin tức đang sử dụng AI để kiểm duyệt bình luận của độc giả, khuyến khích thảo luận mang tính xây dựng và loại bỏ hành vi quấy rối, lạm dụng trên các nền tảng của họ.
Để sàng lọc bình luận và ẩn đi những nội dung không phù hợp, Công ty NOZ của Đức đã bắt đầu sử dụng phần mềm AI Conversario. Trưởng phòng HHLab, Joachim Dreykluft cho biết, phần mềm hoạt động tốt, nhưng AI vẫn đang trong quá trình học hỏi.
Trong bối cảnh tin giả ngày càng tinh vi, khai thác các công nghệ mới và hoạt động trên quy mô lớn, bà Lisa Gibbs cho rằng ngành công nghiệp tin tức phải hành động quyết liệt để ứng phó. Việc phát hiện và kiểm chứng các video “deepfake” sẽ là một trong những hướng phát triển trọng tâm của nhiều tòa soạn trong những năm tới. Trong khi đó, một số tổ chức truyền thông như Reuters đã và đang sử dụng các công nghệ tương tự để sản xuất hoàn toàn tự động các bản tin thể thao, với người dẫn chương trình ảo.
Trong một thế giới đầy rẫy thông tin sai lệch, niềm tin là chìa khóa để giúp các cơ quan báo chí giữ được lòng tin và sự ủng hộ của người đọc. Ông Jarno Koponen thừa nhận rằng, tính minh bạch là yếu tố “cực kỳ quan trọng” đối với tổ chức của ông. Đó cũng là một trong những lý do Yle công khai minh bạch về mục tiêu, phương pháp và cách vận hành của Voitto. Mỗi bài viết do “nhà báo robot” tạo ra đều được gắn nhãn rõ ràng là “do Voitto thực hiện”.
Đã đến lúc hành động
Những công nghệ AI mới mang lại những công cụ mạnh mẽ giúp báo chí trở nên minh bạch và phù hợp hơn với công chúng.
Tuy nhiên, theo bà Lisa Gibbs của AP, các tòa soạn cần phải hành động nhanh chóng: "Ngoài các tổ chức tin tức lớn và các đơn vị chuyên biệt, hầu hết các tòa soạn đang gặp khó khăn đều không có đủ kỹ năng - và quan trọng hơn là không có đủ thời gian, để dành cho việc tìm hiểu cách sử dụng những công nghệ này, vì vậy họ thậm chí còn chưa bắt đầu".
Như ông Charlie Beckett kết luận trong báo cáo của mình về AI và báo chí: "Chúng ta đang ở một thời điểm mang tính bước ngoặt trong lịch sử. Nếu chúng ta coi trọng báo chí như một lợi ích xã hội, do con người cung cấp cho con người, thì chúng ta có khoảng 2 - 5 năm tới để các tổ chức tin tức nắm bắt và thích ứng với công nghệ này”.
AI đang làm thay đổi sâu sắc cách báo chí được sản xuất và tiếp cận công chúng, mang lại cả cơ hội lẫn thách thức cho các tòa soạn. Công nghệ giúp nhà báo làm việc hiệu quả hơn, nhưng cũng đòi hỏi sự tỉnh táo và khuôn khổ đạo đức rõ ràng. Giống như mọi cuộc cách mạng công nghệ trước đây, thành công hay thất bại của báo chí trong kỷ nguyên AI không nằm ở chính công nghệ, mà ở cách con người lựa chọn sử dụng nó - để bảo vệ giá trị cốt lõi của nghề báo: sự thật, trách nhiệm và nhân văn./.