Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc: “Hộ chiếu minh bạch” cho hàng Việt

Bối cảnh cấp thiết: Chống hàng giả, củng cố niềm tin thị trường

Thực tế, hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng giả, hàng nhái vẫn len lỏi khắp nơi - từ chợ truyền thống đến cửa hàng tiện lợi, thậm chí trên các sàn thương mại điện tử. Điều này không chỉ gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính mà còn bào mòn niềm tin của người tiêu dùng.

Trước tình hình đó, Chính phủ đã liên tiếp ban hành nhiều chỉ thị, công điện và kế hoạch nhằm siết chặt quản lý. Trong đó, Chỉ thị 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 và Công điện 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025 nhấn mạnh yêu cầu các bộ, ngành, địa phương phải đồng bộ triển khai các giải pháp phòng chống gian lận thương mại, buôn lậu, hàng giả.

Tiếp đó, Bộ Công Thương ban hành Quyết định 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 phát động cao điểm kiểm tra, xử lý vi phạm trên toàn quốc. Chỉ trong 6 tháng đầu năm, cả nước đã xử lý hơn 50.000 vụ, trong đó gần 2.000 vụ buôn bán hàng cấm và gần 7.000 vụ gian lận thương mại, hàng không rõ nguồn gốc. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, thể hiện quyết tâm của các cơ quan chức năng trong công cuộc làm sạch thị trường.

Những con số đó cũng đồng thời cho thấy yêu cầu cấp bách về việc ứng dụng công cụ quản lý hiện đại, dựa trên nền tảng công nghệ, để nâng cao hiệu quả giám sát trong bối cảnh kinh tế số.

Công nghệ truy xuất: Chìa khóa minh bạch cho hàng Việt

Tại diễn đàn, các chuyên gia tập trung phân tích vai trò của công nghệ truy xuất nguồn gốc trong việc hiện đại hóa quản lý thị trường và bảo vệ thương hiệu Việt. Khi thông tin về quá trình sản xuất, vận chuyển, phân phối được số hóa và lưu trữ, mọi hành vi gian lận đều có thể được phát hiện sớm và xử lý nhanh chóng. Tính minh bạch không chỉ bảo vệ doanh nghiệp chân chính mà còn giúp cơ quan quản lý chủ động hơn trong điều tra, giám sát.

Trong bối cảnh Việt Nam tham gia hơn 20 Hiệp định thương mại tự do, minh bạch xuất xứ trở thành yêu cầu bắt buộc để hưởng ưu đãi thuế quan và tránh rủi ro bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Một sản phẩm có hồ sơ truy xuất rõ ràng là bằng chứng xác thực giúp doanh nghiệp khẳng định nguồn gốc, tránh bị nghi ngờ gian lận xuất xứ khi xuất khẩu.

Có thể nói, công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là chiến lược phát triển dài hạn cho hàng Việt. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi mỗi sản phẩm phải mang theo “hộ chiếu dữ liệu” để được thừa nhận, minh bạch chính là tấm vé giúp hàng Việt vươn xa.

Thương mại điện tử cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về truy xuất. Người tiêu dùng hiện nay mong muốn có thể quét mã QR để biết rõ lịch sử sản phẩm ngay trên điện thoại. Hệ thống truy xuất hiện đại sẽ giúp người mua xác thực thông tin chỉ trong vài giây, đồng thời tạo dựng niềm tin đối với thương hiệu Việt trên môi trường số.

Vấn đề an ninh dữ liệu cũng được đặc biệt quan tâm. Các công nghệ như blockchain, IoT, chuẩn GS1, UID, EPCIS… được đánh giá là giải pháp hiệu quả để đảm bảo tính toàn vẹn, bất biến của dữ liệu truy xuất. Khi thông tin được mã hóa và lưu trữ phân tán, khả năng bị giả mạo gần như bị loại trừ.

Kinh nghiệm từ thực tiễn và bài học

Tại Diễn đàn, nhiều doanh nghiệp chia sẻ kinh nghiệm triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc trên nền tảng blockchain, trong đó có mô hình iTrace247 - nền tảng đã được áp dụng thành công cho nông sản như vải thiều Thanh Hà hay rau quả Sơn La.

Mỗi sản phẩm đều được gắn một mã định danh duy nhất, lưu giữ toàn bộ dữ liệu từ khâu trồng trọt đến đóng gói, vận chuyển. Nhờ đó, nông sản Việt đã chinh phục được các thị trường khó tính như Nhật Bản, Singapore và châu Âu.

Thực tiễn cho thấy, những doanh nghiệp tiên phong coi minh bạch là lợi thế cạnh tranh đã từng bước củng cố uy tín và giá trị thương hiệu. Khi người tiêu dùng có thể truy cập dữ liệu sản phẩm chỉ bằng một thao tác quét mã, họ sẵn sàng trả giá cao hơn cho sự tin cậy và an toàn.

Tuy nhiên, để công nghệ định danh và truy xuất thực sự trở thành công cụ phổ biến, cần tháo gỡ nhiều rào cản pháp lý và kỹ thuật. Hiện khung pháp lý về truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam vẫn chưa đồng bộ; chưa có quy định bắt buộc áp dụng cho các ngành trọng điểm như nông sản, thực phẩm, dược phẩm. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn e ngại về chi phí đầu tư, trong khi các chuẩn dữ liệu chưa thống nhất khiến thông tin khó kết nối giữa các hệ thống. Bên cạnh đó, vấn đề bảo mật và quyền riêng tư cũng cần được quy định rõ ràng nhằm tránh lộ lọt dữ liệu doanh nghiệp.

Thảo luận tại Diễn đàn, các chuyên gia đề xuất Nhà nước cần sớm ban hành chuẩn quốc gia về truy xuất và định danh sản phẩm, thống nhất một hệ thống mã hóa dùng chung để đảm bảo khả năng liên thông. Cùng với đó, cần có chính sách hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho doanh nghiệp nhỏ, giúp họ tiếp cận công nghệ dễ dàng hơn. Ngoài ra, việc hình thành một cơ quan kiểm định độc lập, kết nối giữa các bộ ngành như Công Thương, Nông nghiệp, Y tế và Hải quan sẽ giúp giám sát hiệu quả hơn hoạt động truy xuất trong toàn chuỗi cung ứng.

Những bước đi quyết liệt của Bộ Công Thương cùng sự tham gia chủ động của cộng đồng doanh nghiệp đang mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong trong khu vực về truy xuất nguồn gốc số. Song hành với công nghệ, điều quan trọng hơn cả là sự đồng thuận khi Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng chia sẻ một mục tiêu chung: Nói không với hàng giả, bảo vệ thương hiệu Việt bằng minh bạch và trách nhiệm./.

Bích Việt