Giải Nobel Y sinh 2025 vinh danh khám phá cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi

TS Mary E. Brunkow (sinh năm 1961, làm việc tại Viện Sinh học Hệ thống, Hoa Kỳ); TS Fred Ramsdell (sinh năm 1960, làm việc tại Sonoma Biotherapeutics, Hoa Kỳ) và GS Shimon Sakaguchi (sinh năm 1951, làm việc tại Đại học Osaka, Nhật Bản) là chủ nhân của Giải thưởng Nobel Y sinh 2025.

Hệ miễn dịch của con người vốn rất mạnh mẽ nhưng cần được kiểm soát chặt chẽ, nếu không chúng sẽ có thể quay sang “tấn công” chính các cơ quan trong cơ thể.

Nhờ những nghiên cứu mang tính đột phá, ba nhà khoa học được trao Giải thưởng Nobel Y sinh năm nay đã chứng minh rằng, cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi giữ vai trò then chốt trong việc ngăn hệ miễn dịch gây tổn hại cho cơ thể.

Các chủ nhân của Giải thưởng Nobel Y sinh 2025, từ trái qua: TS Mary E. Brunkow, TS Fred Ramsdell và GS Shimon Sakaguchi (Ảnh: CNN).

Mỗi ngày, hệ miễn dịch phải bảo vệ con người trước hàng nghìn loại vi sinh vật xâm nhập. Nhiều tác nhân gây bệnh có hình dạng khác nhau và một số còn tiến hóa để giống với tế bào người nhằm “ngụy trang”. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào hệ miễn dịch phân biệt được đâu là mối đe dọa và đâu là cấu trúc của chính cơ thể?

Các chủ nhân của Giải Nobel Y sinh năm nay đã xác định được vai trò then chốt của tế bào T điều hòa (regulatory T cells) - được ví như “những vệ sĩ” của hệ miễn dịch - có nhiệm vụ ngăn chặn các tế bào miễn dịch tấn công các mô và cơ quan của chính cơ thể.

Những khám phá này có ý nghĩa quyết định đối với việc hiểu cách thức hoạt động của hệ miễn dịch và lý do tại sao không phải ai trong chúng ta cũng phát triển các bệnh tự miễn nghiêm trọng, GS Olle Kämpe - Chủ tịch Ủy ban Nobel nhấn mạnh.

Năm 1995, GS Shimon Sakaguchi đã “đi ngược dòng” khi đưa ra phát hiện đầu tiên mang tính then chốt. Thời điểm đó, phần lớn các nhà nghiên cứu tin rằng, dung nạp miễn dịch chỉ hình thành do các tế bào miễn dịch tiềm ẩn nguy hại bị loại bỏ tại tuyến ức, thông qua quá trình gọi là dung nạp trung tâm (central tolerance).

Tuy nhiên, GS Shimon Sakaguchi đã chứng minh được rằng, hệ miễn dịch phức tạp hơn nhiều, đồng thời phát hiện ra một nhóm tế bào miễn dịch hoàn toàn mới, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh tự miễn.

Đến năm 2001, TS Mary Brunkow và TS Fred Ramsdell thực hiện phát hiện quan trọng thứ hai, khi lý giải được nguyên nhân một dòng chuột thí nghiệm lại đặc biệt dễ mắc các bệnh tự miễn. Họ tìm ra rằng những con chuột này mang đột biến trong một gen mà họ đặt tên là Foxp3.

Nhóm nghiên cứu cũng chứng minh rằng, các đột biến trong gen tương ứng ở người dẫn tới một bệnh tự miễn nghiêm trọng, gọi là IPEX.

Hai năm sau, GS Shimon Sakaguchi đã kết nối hai phát hiện này. Ông chứng minh rằng, gen Foxp3 điều khiển sự phát triển của nhóm tế bào mà ông phát hiện vào năm 1995. Những tế bào này, nay được gọi là tế bào T điều hòa (regulatory T cells), có nhiệm vụ giám sát các tế bào miễn dịch khác và đảm bảo hệ miễn dịch không tấn công các mô và cơ quan của chính cơ thể.

Những phát hiện của ba nhà khoa học đã mở ra lĩnh vực nghiên cứu mới về dung nạp miễn dịch ngoại vi, tạo động lực cho sự phát triển các phương pháp điều trị ung thư và bệnh tự miễn, đồng thời mở ra triển vọng nâng cao hiệu quả cấy ghép nội tạng. Hiện nay, một số liệu pháp dựa trên các nghiên cứu này đang được thử nghiệm lâm sàng./.

Lê Bắc