Xây dựng năng lực quốc gia nhằm ứng phó an ninh phi truyền thống
Trước các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng phức tạp, Chính phủ ban hành Chiến lược tổng thể quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045, thể hiện tư duy chủ động và quyết tâm hành động đồng bộ để ứng phó hiệu quả.
An ninh phi truyền thống: Mối đe dọa toàn dân và toàn cầu
Nghị quyết số 147/NQ-CP ngày 22/05/2025 của Chính phủ Ban hành Chiến lược tổng thể quốc gia phòng ngừa, ứng phó với các đe dọa an ninh phi truyền thống đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là minh chứng rõ nét cho sự quan tâm, chỉ đạo xuyên suốt của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống. Việc thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng thành một chiến lược tổng thể vừa giúp định hình rõ lộ trình, vừa bảo đảm tính thống nhất trong toàn hệ thống chính trị. Không chỉ là khung định hướng, đây còn là nền tảng để các ngành, địa phương xây dựng kế hoạch hành động phù hợp, cụ thể, có tính khả thi cao.
Các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng diễn biến nhanh, phức tạp và khó lường. Biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan, dịch bệnh truyền nhiễm, khủng hoảng năng lượng - lương thực - nguồn nước, cùng sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và tội phạm xuyên quốc gia đang tác động trực tiếp đến đời sống nhân dân.
Thực tiễn đã cho thấy, một cơn bão lớn, một dịch bệnh toàn cầu hay một vụ tấn công mạng quy mô lớn đều có thể làm gián đoạn nền kinh tế, đe dọa an ninh xã hội và gây ra những tổn thất khôn lường. Những mối đe dọa này không biên giới, không loại trừ quốc gia nào và cũng không thể giải quyết bởi một chủ thể đơn lẻ.
Chính vì vậy, chiến lược quốc gia không chỉ là biện pháp nội bộ mà còn thể hiện trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong việc chung tay giải quyết những vấn đề toàn cầu.
Thay đổi tư duy truyền thống và 5 định hướng lớn trong triển khai
Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị toàn quốc triển khai Nghị quyết số 147/NQ-CP, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh, công tác phòng ngừa, ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống phải được đặt trong tư duy chủ động, bài bản và toàn diện. Không thể chỉ chờ rủi ro xảy ra mới tìm cách xử lý, mà phải nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, xây dựng kịch bản, chuẩn bị nguồn lực từ sớm, từ xa.
Điều này đòi hỏi hệ thống chính trị cần thay đổi phương thức hành động: lấy phòng ngừa làm trọng, ứng phó nhanh và hiệu quả khi sự cố phát sinh; kết hợp biện pháp hành chính với khoa học và công nghệ; huy động đồng bộ nguồn lực Nhà nước, xã hội và quốc tế; coi người dân vừa là trung tâm, vừa là chủ thể tham gia.
Để biến chiến lược thành hành động cụ thể, có 5 nhóm giải pháp trọng tâm cần được chú trọng:
Thứ nhất, nâng cao nhận thức toàn xã hội. Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, tuyên truyền, giáo dục là nền tảng, mỗi người dân, mỗi cơ quan, tổ chức cần ý thức được mức độ nguy hiểm của các mối đe dọa phi truyền thống và trách nhiệm của mình trong việc phòng ngừa, ứng phó. Việc này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công an, Ban Tuyên giáo Trung ương, các cơ quan báo chí, truyền thông cùng hệ thống chính trị các cấp.
Thứ hai, hoàn thiện chính sách, pháp luật. Một hành lang pháp lý đồng bộ, rõ ràng sẽ là nền tảng để triển khai hiệu quả các biện pháp ứng phó. Các bộ, ngành phải rà soát, bổ sung, sửa đổi quy định hiện hành, đảm bảo tính thống nhất và phù hợp với thực tiễn, đồng thời nội luật hóa các cam kết quốc tế.
Thứ ba, nâng cao khả năng dự báo, cảnh báo, năng lực phân tích, điều hành dựa trên cơ sở khoa học, dữ liệu; ứng dụng triệt để các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; đẩy mạnh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong phòng ngừa, ứng phó các đe dọa an ninh phi truyền thống.
Cần chú trọng xây dựng các kịch bản ứng phó; phát triển công nghệ số, AI, dữ liệu lớn, mạng lưới cảm biến để nâng cao năng lực cảnh báo sớm, mô hình hóa rủi ro, đánh giá tác động và dự báo xu hướng các mối đe dọa mới nổi; xây dựng hệ thống dữ liệu liên quan các đe dọa an ninh phi truyền thống.
Thứ tư, đầu tư, huy động và phân bổ nguồn lực. Một chiến lược sẽ không thành công nếu thiếu nguồn lực. Vì vậy, cần kết hợp nguồn lực giữa Nhà nước và xã hội, khuyến khích hợp tác công - tư, đồng thời tranh thủ hỗ trợ quốc tế. Đặc biệt, phải có cơ chế dự trữ nguồn lực để sẵn sàng khi khủng hoảng xảy ra.
Năm là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Các vấn đề an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu, vì vậy Việt Nam cần tích cực tham gia vào các diễn đàn khu vực, toàn cầu, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời khẳng định vai trò, trách nhiệm quốc tế.
Bài học từ thực tiễn và yêu cầu đổi mới phương thức quản trị
Một điểm xuyên suốt trong chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính là yêu cầu lấy người dân làm trung tâm của chiến lược. Người dân vừa là đối tượng được bảo vệ, vừa là chủ thể tham gia phòng ngừa, ứng phó. Cấp cơ sở phải được coi là nơi hành động trực tiếp, nơi kiểm nghiệm tính hiệu quả của các chính sách. Do đó, việc tổ chức thực hiện cần đảm bảo “6 rõ”: rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ sản phẩm. Đây là nguyên tắc then chốt để tránh tình trạng hình thức, chồng chéo, hoặc đùn đẩy trách nhiệm.
Nhìn lại quá trình xây dựng chiến lược có thể thấy, đây là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương trong thời gian ngắn nhưng khẩn trương và quyết liệt. Thành quả này chứng minh tinh thần “không cuốn chiếu, làm việc song song, chủ động và sáng tạo” đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Tuy vậy, từ thực tiễn vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc: hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, nguồn lực phân tán, phối hợp liên ngành đôi khi chưa chặt chẽ, năng lực dự báo - cảnh báo còn hạn chế. Chính vì vậy, việc ban hành chiến lược lần này không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực để cải cách, đổi mới phương thức quản trị an ninh quốc gia.
Tư duy chiến lược, hành động quyết liệt
Chiến lược tổng thể quốc gia về an ninh phi truyền thống mang ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi một kế hoạch hành động. Đây là cơ sở để Việt Nam xây dựng một nền kinh tế - xã hội có sức chống chịu cao, phát triển xanh, bền vững và hội nhập sâu rộng.
Chiến lược là bước đi mang tính thời đại, thể hiện tầm nhìn chiến lược và sự quyết đoán của Đảng, Nhà nước. Thành công của chiến lược phụ thuộc vào sự vào cuộc đồng bộ, trách nhiệm của toàn hệ thống chính trị, sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp, xã hội và mỗi người dân.
Trong một thế giới nhiều biến động, chỉ có tư duy chủ động, hành động quyết liệt và sự đoàn kết, hợp tác mới giúp chúng ta bảo vệ an ninh, an toàn, an dân, góp phần đưa Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, phồn vinh và thịnh vượng./.